قاره آفریقا با دارا بودن ذخایر غنی از مواد معدنی، یکی از قطب‌های مهم معدنی جهان محسوب می‌شود. این قاره با تنوع گسترده‌ای از مواد معدنی از جمله طلا، الماس، مس، آهن و مواد معدنی نادر، پتانسیل بالایی برای توسعه صنایع معدنی و متالورژی دارد. با این حال، به دلیل چالش‌هایی مانند زیرساخت‌های ضعیف، عدم سرمایه‌گذاری کافی، و نوسانات قیمت‌های جهانی، این پتانسیل‌ها هنوز به طور کامل شکوفا نشده‌اند.
قاره آفریقا، با وسعت و تنوع زمین‌شناسی بی‌نظیر خود، به عنوان یکی از غنی‌ترین مناطق جهان از نظر ذخایر معدنی شناخته می‌شود. این قاره، که سهم قابل توجهی از مواد معدنی استراتژیک جهان را در اختیار دارد، پتانسیل بالایی برای رشد اقتصادی و توسعه صنعتی دارد.
بخش معدن، نقش کلیدی در اقتصاد بسیاری از کشورهای آفریقایی ایفا می‌کند و منبع اصلی درآمد ارزی برای بسیاری از آنها است. به عنوان مثال، در بوتسوانا، درآمد حاصل از فروش الماس بیش از 70% از کل درآمد صادراتی کشور را تشکیل می‌دهد.
در این نوشتار، به طور خلاصه به بررسی پتانسیل‌های معدنی آفریقا، نیازمندی‌های این قاره برای همکاری‌های بین‌المللی و همچنین پتانسیل‌های ایران و شرکت‌های ایرانی برای همکاری با کشورهای آفریقایی خواهیم پرداخت.
*پتانسیل‌های معدنی قاره آفریقا
گفته می‌شود هر کشور آفریقایی، یک جدول مندلیف دارای توجیه اقتصادی را در درون خود دارد. به دیگر سخن، آفریقا به عنوان قاره فرصت‌ها، ذخایر معدنی عظیمی را در دل خود جای داده است. برخی از مهم‌ترین مواد معدنی موجود در این قاره عبارتند از:
- فلزات گران‌بها: طلا، پلاتین، الماس و نقره از جمله فلزات گران‌بهایی هستند که در آفریقا به وفور یافت می‌شوند. برای مثال گفته می‌شود که 55% معادن الماس جهان در کنگو، نامیبیا و بوتسوانا هستند و 22% تولید جهانی طلا در این قاره وجود دارد و کشورهای آفریقای جنوبی، غنا و مالی از بزرگترین تولیدکنندگان طلا در جهان هستند. همچنین، این قاره دارای ذخایر قابل توجهی از پلاتین است که بیشتر در آفریقای جنوبی یافت می‌شود.
- فلزات پایه: مس، آهن، آلومینیوم و روی از جمله فلزات پایه مهمی هستند که در آفریقا استخراج می‌شوند. جمهوری دموکراتیک کنگوو زیمباوه از بزرگترین تولیدکنندگان مس در جهان هستند. همچنین آفریقا حدود 60 درصد از ذخایر جهانی منگنز را در خود جای داده است. کشورهایی مانند گابن، آفریقای جنوبی و غنا سهم قابل توجهی در این تولید دارند. همچنین، این قاره حدود 70 درصد از تولید جهانی کبالت را بر عهده دارد که به طور عمده از جمهوری دموکراتیک کنگو تأمین می‌شود.
- مواد معدنی نادر: آفریقا دارای ذخایر قابل توجهی از مواد معدنی نادر است. برای مثال آفریقا دارای ذخایر قابل توجهی از مواد معدنی نادر مانند کبالت، لیتیوم و تانتالوم است که در تولید باتری‌های لیتیومی و سایر تجهیزات الکترونیکی، تولید انرژی های تجدید پذیر و صنایع پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- مواد معدنی صنعتی: فسفات، منگنز و بوکسیت از جمله مواد معدنی صنعتی هستند که در آفریقا به وفور یافت می‌شوند.
*چالش‌های قاره آفریقا در توسعه بخش معدن
مهم‌ترین چالش کشورهای آفریقایی برای توسعه بخش معدن و بهره‌برداری از معادن ارزشمند خود این است که به دلایل گوناگونی به کمک دیگر کشورها نیاز دارند. به بیانی دیگر، کشورهای آفریقایی بدون مشارکت‌های بین‌المللی امکان بهره‌برداری از این معادن را ندارند. مهم‌ترین نیازمندی‌های کشورهای آفریقایی برای اکتشاف، تولید و توسعه معادن به شرح زیر هستند با این توضیح که میزان و نوع آن ممکن است در کشورهای گوناگون یکسان نباشد:
- سرمایه: نبود سرمایه کافی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی
- فناوری: عدم دسترسی به فناوری‌های نوین برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید
- تخصص و مهارت: در دسترس نبودن نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های معدنی و متالورژی
- توسعه زیرساخت‌های مکمل: عدم کفایت زیرساخت‌های ترابری، انرژی و ارتباطات برای تسهیل فعالیت‌های معدنی
- بهبود حکمرانی: نوسانات امنیتی و در اختیار داشتن محیطی امن و پایدار برای سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی
- ترتیبات قراردادی مبتنی بر ثبات قیمتی: نوسانات قیمت‌های جهانی مواد معدنی و در نتیجه مسایلی مانند مسایل بودجه‌ای، بی‌ثباتی درآمدی یا چالش‌هایی مانند بیماری هلندی
- ترتیبات قراردادی مبتنی بر توسعه پایدار: مسایل زیست محیطی و فشار بین‌المللی بر کشورهای آفریقایی برای حفظ زیست بوم این کشورها (به ویژه حفاظت از جنگل‌ها)
*پتانسیل‌های ایران و شرکت‌های ایرانی برای همکاری با آفریقایی‌ها
قاره آفریقا با دارا بودن ذخایر غنی از مواد معدنی، فرصت‌های بی‌نظیری را برای توسعه اقتصادی فراهم می‌کند. همان طور که گفته شد، همکاری‌های بین‌المللی، به ویژه با کشورهای دارای تجربه و دانش فنی مانند ایران، می‌تواند به توسعه بخش معدن و متالورژی در این قاره کمک شایانی کند. ایران با توجه به پتانسیل‌های موجود، می‌تواند نقش مهمی در توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای آفریقایی ایفا کند. با این حال، برای تحقق این هدف، باید چالش‌های موجود مانند تحریم‌ها، رقابت با کشورهای دیگر و مسائل امنیتی را مد نظر قرار داد و راهکارهای مناسب برای رفع آنها اتخاذ کرد. ایران با دارا بودن تجربه‌ی طولانی در حوزه معدن و متالورژی و همچنین روابط تاریخی با کشورهای آفریقایی، می‌تواند نقش مهمی در توسعه این بخش در قاره آفریقا ایفا کند.
همکاری بین ایران و کشورهای آفریقایی در حوزه معدن و صنایع معدنی، پتانسیل بالایی برای ایجاد یک هم‌افزایی استراتژیک دارد. ایران با دارا بودن ذخایر معدنی متنوع و صنایع فولاد پیشرفته، می‌تواند به عنوان یک شریک کلیدی برای توسعه بخش معدن در آفریقا عمل کند. از سوی دیگر، آفریقا با دارا بودن ذخایر غنی از مواد معدنی استراتژیک، فرصت‌های سرمایه‌گذاری جذابی را برای ایران فراهم می‌کند.
پتانسیل‌های همکاری برخی از پتانسیل‌های ایران برای همکاری با کشورهای آفریقایی عبارتند از:
- فناوری، تجربه و دانش فنی: ایران دارای دانش فنی و تجربه‌ی بالایی در زمینه اکتشاف، استخراج، فرآوری و تولید محصولات معدنی است. می‌تواند فناوری‌های در اختیار خود را در زمینه اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی به کشورهای آفریقایی انتقال دهد. این امر به توسعه صنایع معدنی در آفریقا کمک کرده و اشتغال‌زایی را افزایش خواهد داد. در این رابطه لازم به توضیح است که بررسی‌های میدانی از مصاحبه با دیپلمات‌ها و بازرگانان آفریقایی، نشان می‌دهد که انتقال فناوری از اصلی‌ترین خواسته‌های آنان به طور عام و بخش معدن به طور خاص است.
- نیروی انسانی متخصص: ایران نیروی انسانی متخصص و ماهری در حوزه معدن و متالورژی دارد و می‌تواند به آموزش نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های معدنی و متالورژی در کشورهای آفریقایی به هر دو شکل Education و Trainingکمک کند.
- خدمات فنی و مهندسی: شرکت‌های ایرانی می‌توانند خدمات فنی و مهندسی در زمینه‌های مختلف معدنی به کشورهای آفریقایی ارائه دهند. این خدمات به ویژه در بهره‌برداری از منابع معدنی با رویکرد توسعه پایدار و پیشگیری از تخریب محیط زیست و بهره‌کشی از نیروی کار، در اولویت آفریقایی هاست.
- سرمایه گذاری: ایران می‌تواند در پروژه‌های معدنی آفریقا سرمایه‌گذاری کند، این سرمایه‌گذاری می‌تواند به شکل خرید سهام و تملک معادن باشد و یا به صورت انتقال فناوری، دانش فنی، تجهیزات و ماشین آلات به انجام برسد. سرمایه‌گذاری همچنین می‌تواند در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات با هدف کاهش هزینه‌های تولید و افزایش رقابت‌پذیری محصولات معدنی باشد. ایجاد صنایع پایین‌دستی برای فرآوری مواد معدنی و ایجاد ارزش و تنوع اقتصادی از زمینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری است.
آینده همکاری‌های ایران و آفریقا در حوزه معدن بسیار روشن است. با توجه به پتانسیل‌های موجود در هر دو طرف، همکاری‌های مشترک می‌تواند به نفع هر دو طرف باشد. با این حال، برای تحقق این پتانسیل‌ها، باید چالش‌های موجود را شناسایی و راهکارهای مناسب برای رفع آنها اتخاذ کرد.
همکاری ایران و آفریقا در حوزه معدن و صنایع معدنی، پتانسیل‌های بسیار بالایی دارد. با توجه به مکمل بودن مزیت‌های هر دو طرف، این همکاری می‌تواند به ایجاد یک رابطه برد ـ برد منجر شود. برای تحقق این پتانسیل‌ها، باید چالش‌های موجود را شناسایی و راهکارهای مناسب برای رفع آنها اتخاذ کرد.
در کنار محدودیت‌ها و چالش‌های عمومی حاکم بر بازرگانی بین‌المللی ایران مانند تحریم‌ها و رقبای بین‌المللی، شرکت‌های ایرانی به صورت عام و شرکت‌های معدنی و متالورژی به صورت خاص باید به مسایل و چالش‌های کمتر آشکار، در برقراری ارتباطات بازرگانی مانند میزان آمادگی برای چنین تعاملاتی و هزینه‌های آزمون و خطا در شناسایی بازارهای هدف توجه کنند.