مشروح گفت‌وگوی بهاره شفیع‌زاده، رییس اداره دیده بان سلامت بازار سرمایه با خبرنگار پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، را در ادامه می‌خوانید:
سوت‌زنی چگونه می‌تواند به سلامت بازار سرمایه کمک کند؟
گاهی در بازار سرمایه انجام برخی رفتارها از سوی اشخاص به عنوان انحراف از قوانین و مقررات تلقی می‌شود که در حالت کلی به این رفتارها، ناهنجاری گفته می‌شود؛ وجود ناهنجاری‌ها در بازار سرمایه کشور علاوه بر ضررهای کلان اقتصادی، باعث نارضایتی و کاهش اعتماد مردم به این بازار می‌شود، اما حضور سوت‌زن‌ها که در اینجا گزارشگران ناهنجاری نامیده می‌شوند، ضمن این‌که مقام ناظر را متوجه وقوع تخلف یا جرم می‌کند موجب می‌شود تا متخلفان بالقوه همواره ترس این را داشته باشند که گزارش اقداماتشان از سوی این گزارشگران به نهادهای ناظر اعلام شود.
تجربیات دنیا در این حوزه به چه نحو بوده است؟
تجربههای مختلف در دنیا و شناخت روش‌ها و ابزارهای نوین مبارزه با فساد، می‌تواند برای طراحی راهکارهای جلوگیری از فساد مثمر ثمر باشد. تجارب سایر کشورها نیز نشان داده است که بهترین روش برای مبارزه با فساد، نظارت همگانی از طریق مردمی کردن آن و حمایت قانونی و مالی از افشاکنندگان فساد است؛ مطابق با مطالعات انجام شده، در بسیاری از کشورها، حاکمیت با استفاده از سیاست‌های تشویقی و حمایتی، مردم را تشویق به گزارش فساد (ناهنجاری) می‌کند.
اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه چه فرآیندها و مسیرهایی را برای توسعه سوت‌زنی طراحی کرده و چگونه می‌توان اقدام به سوت‌زنی کرد؟
ماموریت اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار، نظارت بر حسن اجرای قوانین موجود، افزایش شفافیت بازار، جلوگیری از عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش مشارکت عمومی جهت جلوگیری از بروز تخلف در بازار سرمایه است؛ در این میان نیز درگاهی برای ارسال گزارش‌های ناهنجاری در این اداره به نشانی https://dideban.seo.ir ایجاد شده است تا گزارشگران بتوانند به صورت با نام یا بی‌نام در آن ثبت گزارش کنند. علاوه بر آن، گزارشگران میتوانند از طریق ثبت نامه در دبیرخانه سازمان موضوعات خود را با این اداره در میان بگذارند. همچنین، همکاران ما پذیرای اشخاصی هستند که مایل‌اند گزارش خود از طریق جلسه حضوری ارائه کنند. در همین خصوص، سازمان بورس و اوراق بهادار بر اساس وظیفه ذاتی خود، تمامی اطلاعات فردی و هویتی گزارشگران را محرمانه نگاه می‌دارد.
آیا جوایزی در این خصوص تعریف و تخصیص صورت گرفته است؟
بله. بر اساس بند ۴ صورتجلسه شورای عالی بورس مورخ ۶ اسفند ۹۸، «مقرر شد با هدف حمایت‌های حقوقی از گزارشگران و اعطای پاداش به آن‌ها؛ میزان پرداخت پاداش به فرد یا افراد گزارش‌گر، مبلغی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد مبلغ اخذ شده از فرد یا افراد متخلف در پرونده تخلف یا فساد اعلام شده یا جلوگیری از ضرر و زیان متحمل نشده تا سقف ۲ میلیارد ریال (سالانه با توجه به نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی این رقم تعدیل گردد) تعیین شود.
همچنین، سازمان بورس و اوراق بهادار و بورس‌های مربوطه مکلف شده‌اند تا نسبت به حمایت حقوقی از اشخاصی که تحت عنوان گزارش دهنده، اطلاعات خود را برای پیشگیری، کشف یا اثبات جرائم و تخلفات و همچنین شناسایی متخلف، در اختیار سازمان قرار می‌دهند، اقدامات لازم از جمله اخذ وکیل و پرداخت هزینه وکالت و مشاوره انجام شود». در این خصوص مطابق دستورالعمل « حمایت و تشویق گزارشگران ناهنجاری در بازار سرمایه» هرگونه برداشت از صندوق حمایت و پرداخت به گزارشگران به‌عنوان پاداش، باید به تصویب هیأت مدیره سازمان برسد.
در عین حال، تاکنون ۸ گزارش‌گر ناهنجاری با تصویب هیات مدیره سازمان در مجموع ۷ و نیم میلیارد ریال پاداش دریافت کردهاند.
برنامه‌های شما برای توسعه سوت‌زنی چیست؟
به طور عمده می‌توان موضوع پیاده‌سازی فاز توسعه‌ای سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه، راه‌اندازی، توسعه و یکپارچهسازی سامانه‌های امن، به روز، پایدار و اثربخش با هدف تقویت نظارت و سهولت دسترسی و همچنین برگزاری دوره آموزشی و نشستهای تخصصی گزارشگری حرفه‌ای برای فعالان بازار سرمایه و پیش‌بینی برنامه تشویقی در خصوص گزارش‌های ناهنجاری را که به اقدامات اصلاحی منجر می‌شود، به عنوان عمده‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای در نظر گرفت.
چالش‌های این روند چیست؟ آیا سوت‌زن‌ها حمایت حقوقی لازم را دارا هستند؟
یکی از چالش‌های این نوع رسیدگی به تخلفات یا جرایم مانند سایر موارد، طولانی بودن فرآیند رسیدگی حقوقی به پرونده‌ها است. همان‌طور که می‌دانید بررسی‌های حقوقی در همه جا، فرآیندی طولانی و زمان بر است که موجب می‌شود از زمان دریافت گزارش ناهنجاری، تا زمان قطعی شدن آرا و در نهایت تصویب پاداش مدت زیادی سپری شود و شاید این امر موجب نارضایتی گزارشگران شود. به علاوه، قوانین و مقررات ما در حوزه بازار سرمایه نیازمند به‌روزرسانی است که سازمان بورس و اوراق بهادار به صورت جدی در حال پیگیری این موضوع است.
در خصوص حمایت از گزارشگران، همان‌طور که اشاره شد و تاکید می‌شود، تمام اطلاعات فردی و هویتی گزارشگران نزد ما به صورت محرمانه نگهداری می‌شود. درباره سایر حمایت‌های حقوقی از جمله اخذ وکیل و پرداخت هزینه وکالت و مشاوره، اگرچه این موضوعات در مصوبه شورای عالی بورس پیش‌بینی شده است، ولی تاکنون اقدامات عملیاتی مشخصی در این خصوص انجام نشده است. امیدواریم این موضوع نیز به صورت عملی در آینده نزدیک به معرض اجرا درآید تا گزارشگران ناهنجاری بتوانند از حمایت‌های خاصتری پیرامون گزارش‌های ارسالی خود برخوردار باشند.
به طور کلی روند این اقدامات را چگونه ارزیابی می کنید؟
اگر بخواهیم مقایسه‌ای از زمان تشکیل اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه تا کنون داشته باشیم، این‌طور می‌توان عنوان کرد که در حال حاضر سطح دانش و آگاهی آحاد مردم به ویژه سرمایه‌گذاران و سهامداران بازار سرمایه نسبت به موضوع سوت‌زنی و فرآیند گزارشگری ناهنجاری به مراتب توسعه یافته است. به نظر می‌رسد با برنامه‌های توسعه‌ای و ابزارهای حقوقی حمایتی سازمان بورس و اوراق بهادار از گزارشگران ناهنجاری در بازار سرمایه، شاهد افزایش گزارشگری در خصوص ناهنجاری‌های مهم و اثربخش بر شفافیت و ارتقای سلامت بازار سرمایه باشیم.