در میزگرد اقتصادی شبکه خبر با حضور محمدعلی شیرازی مدیرعامل فرابورس ایران و سه کارشناس برجسته بازار سرمایه، تحولات بازار سهام، روندها و فرصت‌ها و نیز آسیب‌شناسی مسیر پیش‌روی بورس مورد تحلیل قرار گرفت. شیرازی تأکید کرد با وجود افت نرخ دلار، ارزندگی بورس حفظ شده و شعار سال ۱۴۰۴ «سرمایه‌گذاری برای تولید» دقیقاً در بستر بازار سرمایه قابل تحقق است. تفاوت بازار امروز با سال ۹۹، از حیث ابزارها، بلوغ بازار و زیرساخت‌ها، چشمگیر عنوان شد و کارشناسان بر کاهش نرخ بهره بانکی، ثبات در ریزساختارهای بازار و توسعه ابزارهای متنوع سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی تمرکز داشتند. توصیه کلیدی به سرمایه‌گذاران، پرهیز از هیجان و رجوع به ابزارهای غیرمستقیم برای افراد فاقد دانش تخصصی بود.
*آغاز سال و رونق بازار سهام؛ ریشه‌یابی جهش معاملات
با شروع سال ۱۴۰۴ و پشت سرگذاشتن حواشی اقتصادی و سیاسی سال پیش، بازار سرمایه ایران با حجم معاملات بالا و روند صعودی کار خود را آغاز کرد. محمدعلی شیرازی، مدیرعامل فرابورس ایران، این رونق را ناشی از چند عامل کلیدی دانست: آرامش فضای سیاسی کشور، آمادگی فنی و ساختاری بازار، و پتانسیل بالای شرکت‌ها از منظر بنیادین و جذابیت قیمتی بسیاری از سهم‌ها. وی یادآور شد که بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاران جدید و قدیمی، با دیدی واقع‌بینانه نسبت به آینده شرکت‌ها و ظرفیت‌های بازار، وارد معامله شدند؛ اتفاقی که موجبات ورود نقدینگی تازه و افزایش حجم معاملات را فراهم آورد.
*تبیین محور شعار سال؛ بازار سرمایه، پیشگام سرمایه‌گذاری برای تولید
یکی از شاخص‌ترین بخش‌های این میزگرد، تمرکز بر شعار سال ۱۴۰۴ یعنی «سرمایه‌گذاری برای تولید» بود. شیرازی بر این نکته پافشاری کرد که تحقق این شعار، مستقیماً با توسعه و تعمیق بازار سرمایه پیوند دارد. وی توضیح داد که برخلاف برداشت عمومی، سرمایه‌گذاری برای تولید فراتر از سرمایه‌گذاری صرفاً در واحدهای تولیدی بوده و به معنا و عمل، ایجاد زنجیره‌ای از حمایت برای کل فرآیند تولید در اقتصاد است. بازار سرمایه به عنوان تجلی این سیاست، نه تنها منابع مالی لازم را برای توسعه بنگاه‌ها و پروژه‌ها فراهم می‌کند، بلکه همانگونه که در چند سال اخیر شاهد بوده‌ایم، اقشار وسیعی از جامعه را نیز در منفعت تولید شریک می‌سازد.
*رشد سهام بدون وابستگی به نرخ ارز؛ تحلیل دلایل بنیادی
در شرایطی که برخی انتظار داشتند با کاهش نرخ دلار، بازار سهام وارد فاز منفی شود، داده‌های بازار تا امروز خلاف این تصور را نشان دادند. شیرازی تأکید کرد که رشد بازار سهام در سال جدید علیرغم کاهش نرخ دلار، اثباتی بر استقلال نسبی بازار سهام از نوسانات ارزی است. به گفته وی، برخلاف ادوار پیشین که رشد شرکت‌ها اغلب با جهش ارز همزمان می‌شد، بخش عمده‌ای از شرکت‌های بورسی اینک اتکا به عملیات واقعی و پروژه‌های توسعه‌ای دارند؛ شرکت‌هایی که بازارشان مستقیماً به صادرات وابسته نیست و حتی ثبات و تک‌نرخی شدن ارز را به سود فضای کسب‌وکار و ترسیم برنامه‌ریزی سود آینده می‌دانند.
*تمایز راهبردی در شعار سال: «برای تولید» نه «در تولید»
شیرازی با تفکیک اثرگذار میان شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» و برداشت متداول «سرمایه‌گذاری در تولید»، به اهمیت دیدگاه کل‌نگر و سیستمی در اقتصاد اشاره کرد. به اعتقاد او، این تفاوت ریشه‌ای موجب می‌شود سیاست‌گذار و فعال اقتصادی تنها به تزریق سرمایه در یک کارخانه یا خط تولید قانع نباشد و به جای آن، حمایت از زنجیره ارزش، زیرساخت‌ها، فناوری و بازار مصرف را در کانون توجه قرار دهد. به بیان دیگر، بازار سرمایه محوری برای تأمین مالی کل زنجیره تولید از توسعه محصول تا فروش می‌شود.
*نوآوری در ابزارهای تأمین مالی بورس؛ ورود به عصر پروژه‌های سهامی عام و عرضه‌های اولیه پربازده
در جریان این میزگرد، ابزارهای متعددی که بازار سرمایه برای تأمین مالی شرکت‌ها معرفی کرده، تشریح شد. نخست، عرضه‌های اولیه سنتی بود که طبق ادعای شیرازی، همچنان جذاب‌ترین گزینه برای جذب سرمایه مردمی است و برای شرکت‌های تازه‌نفس فرصت بزرگی ایجاد می‌کند. در کنار این، شرکت‌های سهامی عام پروژه به عنوان مدلی نوین در شرف گسترش‌اند؛ پروژه‌هایی که قبل از بهره‌برداری و صرفاً با طرح و مطالعه امکان‌سنجی، می‌توانند از طریق بازار سرمایه جذب منابع کنند. صندوق‌های پروژه و افزایش سرمایه نیز دیگر ابزارهایی هستند که اغلب مستقل از نرخ بهره سیستم بانکی، می‌توانند تولید و اشتغال را تحریک کنند.
*تأثیر حیاتی نرخ بهره بر بازار؛ هشدار نسبت به مانع‌شدن هزینه پول
هم کارشناسان حاضر و هم شیرازی، بارها به این نکته کلیدی بازگشتند که بالا بودن نرخ بهره بانکی تهدید جدی برای تولید و بازار سرمایه است. وی صراحتاً بیان کرد: سیاست‌های اشتباه پولی و وجود ابزارهای درآمد ثابت با نرخ‌های عجیب، به شدت بر جذابیت سرمایه‌گذاری در سهام تأثیر منفی گذاشته است. او توضیح داد که تا زمانی که نرخ‌های بهره کاهش نیابد، رونق و رشد پایدار در بازار سرمایه و تولید ملی رخ نخواهد داد. در همین راستا، نوسانات نرخ بهره به جابه‌جایی نقدینگی بین صندوق‌های درآمد ثابت و بازار سهام دامن می‌زند و با بروز این هجمه‌های ناگهانی، ریسک و بی‌ثباتی روانی در دو بازار ایجاد می‌شود.
*بررسی ابزارهای مدرن تأمین مالی: جایگاه کرادفاندینگ و تفاوت آن با ابزار بدهی
در بخشی از میزگرد، نحوه استفاده از ابزار تأمین مالی جمعی (کرادفاندینگ) مورد بحث قرار گرفت. شیرازی توضیح داد که این روش نوپا، نباید با ابزارهای سنتی مقایسه شود. سود در کرادفاندینگ تضمین نشده و مبتنی بر مشارکت واقعی سرمایه‌گذاران در پروژه است. در مقابل، ابزار بدهی و درآمد ثابت که سود مشخص عرضه می‌کنند، اصولاً فلسفه متفاوت و مخاطب خاص خود را دارند. به اعتقاد کارشناسان، توسعه بیشتر کرادفاندینگ بازار سرمایه ایران را به بلوغ جهانی نزدیک‌تر می‌کند و روح مخاطره‌پذیری و کارآفرینی را در اقتصاد بیدار نگه می‌دارد.
*ثبات ریزساختارهای بازار؛ اشتباه در تغییر مکرر دامنه نوسان و حجم مبنا
از نقاط چالش‌برانگیز بازار سرمایه ایران در سالیان اخیر، موضوع تغییرات پیاپی ریزساختارهایی چون دامنه نوسان و حجم‌مبنا بوده است. شیرازی با انتقاد از این رویکرد، تاکید کرد که دامنه نوسان و حجم مبنا نباید تابع هیجان یا شرایط مقطعی بازار باشند. وی یادآور شد که در هیچ بازار پیشرفتهای این ساختارها به صورت ماهانه یا فصلی تغییر نمی‌کنند. او بر لزوم ثبات قوانین و ساختار بازار تأکید کرد، چراکه سرمایه‌گذاران باید بتوانند با افق زمانی بلندمدت تصمیم‌گیری کنند. به خصوص که حجم مبنا ابزار کمتر رایجی در دنیا است و بررسی‌هایی درباره اصلاح آن در جریان است.
*ارزندگی بازار سهام؛ هشدار درباره عرضه‌های اولیه شتاب‌زده و یادآوری تجربه تلخ ۹۹
شیرازی در ادامه میزگرد، بر ارزندگی بازار سهام و فاصله ارزش روز بازار با ارزندگی واقعی تأکید کرد. او با یادآوری اتفاقات سال ۹۹ و هجوم بی‌سابقه و غیرتخصصی مردم به بورس، توصیه کرد که از عرضه‌های اولیه بیش از ظرفیت بازار پرهیز شود تا با شتابزدگی، روند بازار سرکوب نشود و از تکرار امروز جلوگیری گردد. طبق توضیحات وی، ارزش بازار و نسبت P/E فعلی سهام‌ها (متوسط ۷) نسبت به سال ۹۹ (متوسط P/E عدد ۲۰) پایین‌تر و نشان از ظرفیت رشد منطقی بازار دارد، اما عجله و تصمیمات دستوری، پتانسیل‌های فعلی را بی‌اثر می‌کند.
*حضور شرکت‌های آماده عرضه اولیه؛ رشد کمی و کیفی نسبت به گذشته
مطابق سخنان مدیرعامل فرابورس، امروز تعداد شرکت‌های آماده ورود به بورس و عرضه اولیه، به‌شدت نسبت به سال ۹۹ افزایش یافته است. این نه‌تنها عطش بازار را به مزیت تبدیل می‌کند، بلکه نشان‌دهنده بلوغ رو به رشد شرکت‌ها در شفافیت و صورت‌های مالی است. شیرازی یادآور شد: سرعت‌دهی به عرضه اولیه باید با سنجش ظرفیت بازار انجام شود و دیگر نمی‌توان نسخه واحد یا عجله‌آمیز برای همه شرایط پیچیده بازار پیچید.
*درس‌های تجربه سال ۹۹؛ تفاوت‌ها و پیشرفتهای امروز بازار سرمایه
یکی از محورهای مهم میزگرد، واکاوی دلایل غافلگیری سال ۹۹ و تفاوت اساسی بازار امروز نسبت به آن سال بود. شیرازی با شفاف‌سازی مشکلات آن دوره به نکاتی کلیدی اشاره کرد: کاهش تعداد شرکت‌های آماده عرضه، هجوم مستقیم مردم با فقدان ابزارهای پوشش ریسک، و تصمیمات عجولانه برای سهام عدالت، بازار را در آن سال ملتهب ساخت. او اما تأکید کرد امروز این کاستی‌ها جبران شده است؛ هم شرکت‌های متعدد آماده عرضه وجود دارند، هم نهادهای مالی و ابزارهای پوشش ریسک تنوع یافته‌اند و سامانه‌های نظارتی نیز ارتقا یافته‌اند. به عبارتی، مجموعه این تحولات باعث بلوغ همه‌جانبه بازار نسبت به گذشته شده است.
*چند توصیه بنیادین به سرمایه‌گذاران از زبان مدیرعامل فرابورس
شیرازی در جمع‌بندی، چند توصیه کلیدی به سرمایه‌گذاران ارائه داد که مبنای تصمیم‌گیری حرفه‌ای و آینده‌نگرانه است:
۱. هرگز منابع اصلی و ضروری زندگی را وارد بورس نکنند (مثلاً سرمایه خرید خانه یا جهیزیه)، بلکه با مازاد سرمایه وارد شوند.
۲. ریسک را به‌درستی بسنجند و متنوع‌سازی سبد دارایی را جدی بگیرند.
۳. افراد فاقد دانش یا تجربه لازم، از ابزارهای غیرمستقیم و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنند و به توصیه و مشورت مشاوران سرمایه‌گذاری توجه ویژه داشته باشند.
وی تأکید کرد که بازار سرمایه هرگز فضای مناسب برای رفتار هیجانی نیست و تنها با بی‌انگیزگی در رفتار حرفه‌ای، سرمایه‌گذاری موفق تضمین می‌شود.
*تحلیل کارشناسان: نقش دیوار نرخ بهره، قانون‌گذاری و ابزارهای جدید در آینده بورس
در ادامه نشست، سیاوش وکیلی کارشناس بازار سرمایه به مدت چهار سال رکود بورس و رشد سایر بازارهای موازی اشاره کرد و با صراحت اعلام داشت: اکنون «دیوار نرخ بهره ترک برداشته است» و با ورود مجدد نقدینگی به بازار سهام، صندوق‌های درآمد ثابت منابع خارج می‌کنند و تحرک به بازار سهام بازمی‌گردد. البته ورود حجم‌های بزرگ پول، تنش‌هایی نیز ایجاد می‌کند و ضرورت مدیریت هوشمندانه نقدینگی وجود دارد.
وی همچنین نسبت به تغییر دستوری و لحظه‌ای ریزساختارهایی مثل دامنه نوسان هشدار داد و پیشنهاد کرد این مسائل با نگاه تخصصی و مبتنی بر شرایط اختصاصی هر تابلو مدیریت شود. وکیلی تأکید کرد که زیرساخت‌های قانونی بازار سرمایه ایران (مانند قانون تأمین مالی تولید) کامل و حتی مترقی است؛ مساله اصلی، اجرا و فرهنگ‌سازی صحیح است.
*تأکید بر کاهش نرخ بهره توسط نظام بانکی برای بهبود بازار سرمایه
مصطفی صفاری، کارشناس اقتصادی میزگرد، ریشه اصلی رکود و پایین‌ماندن ارزش بازار سهام را نرخ بالای بهره بانکی دانست که به گفته او، هزینه تأمین مالی را برای بنگاه‌ها بالا برده و اوراق دولتی با نرخ ۳۵ درصد عملاً سرمایه‌ها را از بورس دور کرده است. صفاری اضافه کرد که تغییر بنیادین در بازار و صعود ارزش آن، تنها با کاهش محسوس نرخ بهره و بازشدن مسیر ورود سرمایه‌های کلان به بازار سهام ممکن خواهد شد. وی به آمارهایی مثل عدد فعلی ارزش بازار سهام (۱۱۹ میلیارد دلار) و رشد ناچیز شاخص در پنج سال اشاره کرد و افزود: خروج نقدینگی از صندوق‌های درآمد ثابت و حضور مجدد در بورس، عامل مهم رشد اخیر قیمت سهام است.
*جعبه‌ابزار متنوع بازار سرمایه؛ فرصت‌های نوین و نقش آموزش و فرهنگ‌سازی
محمدامین صلواتیان، کارشناس مهمان دیگر برنامه، محور صحبت خود را به موضوع ابزارهای نوین بازار سرمایه اختصاص داد. وی با استناد به گزارش بانک مرکزی، عبور حجم نقدینگی کشور از مرز ۱۰ هزار همت را هم تهدید و هم فرصت دانست و یادآور شد: در چنین شرایطی، تنها بازار سرمایه است که می‌تواند منابع سرگردان را به سمت تولید و پروژه‌های مولد هدایت کند. صلواتیان با تأکید بر تنوع ابزارهای مالی – همچون صندوق املاک و مستغلات که پوشش تورمی دارند و یا ورود سرمایه‌های کوچک به بازار مسکن را ممکن می‌سازند – توضیح داد که توسعه زیرساخت‌ها کافی است اما ضعف جدی در آموزش و فرهنگ‌سازی برای استفاده از این ابزارها وجود دارد. حتی نهادهای قانونی نیز به‌طور کامل از امکانات بازار بهره نبرده‌اند.
*فرصت بزرگ عرضه‌های اولیه و نقش آموزش؛ تغییرات زیرساختی لازم در مدیریت دامنه نوسان
صلواتیان همچنین بیان کرد شرایط کنونی بازار، بهترین زمان برای برنامه‌ریزی شفاف در عرضه‌های اولیه است، اما باید آموزش سهامداری و فرهنگ‌سازی رفتار سرمایه‌گذاری در سطح وسیعی ارتقا پیدا کند. او افزود: برای حمایت از نقدشوندگی و تنوع‌بخشی به سبد سهام، تفاوت دامنه نوسان میان شرکت‌های بزرگ و کوچک می‌تواند منطقی باشد، اگرچه تغییرات موسمی و مکرر نباید اجرا شود.
*نقدی بر فرهنگ عمومی سرمایه‌گذاری؛ بازار سهام و نیاز به بلوغ رفتاری و ابزاری
از مجموع سخنان مدیرعامل فرابورس و سایر کارشناسان، یکی از نیازهای اساسی بازار امروز ایران، تقویت فرهنگ عمومی سرمایه‌گذاری، آشنایی با ابزارهای جدید بازار سرمایه، و پرهیز از رفتارهای هیجانی و جمعی است. همگان اتفاق نظر داشتند که تنها با آموزش‌های کاربردی، استفاده از ابزارهای غیرمستقیم و ابزارهایی مثل صندوق‌های سرمایه‌گذاری، ورود سرمایه‌گذاران تازه‌کار می‌تواند تجربه موفقی رقم بزند و بازار از آسیب‌های تکراری در امان بماند.
*جمع‌بندی تحلیلی؛ فرصت‌ها، چالش‌های بنیادین و چشم‌انداز بازار سرمایه
بر پایه مباحث مطرح شده در این گفتگو و اجماع نظر کارشناسان و مدیرعامل فرابورس، بازار سرمایه ایران اکنون در مرحله‌ای از بلوغ، تنوع ابزار و ارتقای زیرساخت‌های نظارتی قرار گرفته که بسیاری از ریسک‌ها و نواقص سال‌های گذشته برطرف شده است. با این‌حال، چالش‌هایی همچون نرخ بالای بهره بانکی، فاصله ارزش بازار با ارزش ذاتی شرکت‌ها، ضعف در آموزش و فرهنگ‌سازی، و وسوسه برای اجرا یا تغییر مکرر ریزساختارها همچنان پیش روی بازار قرار دارد.
فرصت‌های مهم بازار، شامل بهره‌مندی از زیرساخت‌های قانونی پیشرفته، ابزارهای متنوع تأمین مالی (سهامی عام پروژه، صندوق‌ها، عرضه اولیه‌های هدفمند و…) و قابلیت جذب منابع پراکنده نقدینگی است. تحقق جهش سرمایه‌گذاری و تولید، بدون کاهش نرخ بهره، پرهیز از تغییرات مقطعی سیاستی و اعتماد به فرآیندهای حرفه‌ای و ابزارهای غیرمستقیم امکان‌پذیر نیست.
*نتیجه‌گیری:
اگر بازار سرمایه ایران بتواند ضمن حفظ استقلال و ثبات ریزساختارها، ارتباط سازنده با نظام بانکی برای کاهش نرخ بهره برقرار نماید و مسیر آموزش و فرهنگ‌سازی را به طور جدی دنبال کند، به مهم‌ترین بستر برای تحقق شعار سال و توسعه اقتصادی پایدار بدل خواهد شد؛ بازاری که نه‌تنها در کوتاه‌مدت سودآوری برای سرمایه‌گذاران به ارمغان می‌آورد، بلکه در بلندمدت، موتور محرک اقتصاد ملی و توسعه خواهد بود—به شرط آنکه مدیران و سیاست‌گذاران، رفتار حرفه‌ای را بر تصمیمات هیجانی و مقطعی ترجیح دهند و سرمایه‌گذاران نیز با رعایت اصول تخصصی و استفاده از ابزارهای نوین و غیرمستقیم، سهمی شایسته در آینده اقتصاد کشور داشته باشند.