*تمرکز منابع؛ تهدیدی برای زنجیره‌های تأمین
تمرکز منابع استراتژیک در مناطق محدود، به‌ویژه در کشورهایی با تسلط اقتصادی مانند چین یا تایوان، می‌تواند زنجیره‌های تأمین جهانی را نامتعادل سازد. این تمرکز منجر به وابستگی بیش‌ازحد صنایع به تعداد معدودی تأمین‌کننده شده و بخش‌هایی از اقتصاد جهانی را نسبت به بحران‌های ژئوپلیتیکی، زیست‌محیطی و اقتصادی آسیب‌پذیر کرده است. نمونه بارز این ضعف در بحران‌هایی نظیر پاندمی کووید19 و کمبود نیمه‌رساناها آشکار شد.
*وابستگی جهان به عناصر خاکی کمیاب
عناصر خاکی کمیاب به‌عنوان ستون تولید بسیاری از فناوری‌های مدرن، صنعتی و دفاعی شناخته می‌شوند. تسلط چین بر استخراج و پالایش این عناصر، با سهم 70 درصدی در تولید جهانی و 89 درصدی در پالایش نئودیمیم و پراسئودیمیم، نقشی کلیدی در خلق وابستگی سایر کشورها داشته است. این انحصار نه‌تنها قدرت اقتصادی چین را تقویت کرده، بلکه به‌عنوان ابزاری سیاسی در دوره‌های تنش دیپلماتیک مورد استفاده قرار گرفته است. داده‌ها نشان می‌دهد چین همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار جهانی عناصر خاکی کمیاب دارد، به‌طوری‌که صادرات این مواد در یازده ماه نخست سال 2023 رشد 10 درصدی داشته است.
*تجربه کووید19؛ تلنگری برای تنوع در زنجیره تأمین
پاندمی کووید19 ضعف‌های تمرکز منابع را برجسته کرد؛ جایی که کشورهایی مانند آمریکا برای تجهیزات حفاظتی (PPE) و مواد اولیه دارویی با مشکلات جدی مواجه شدند. این بحران نشان داد تمرکز تولید در کشورهای محدودی مانند چین و هند امکان تأمین به‌موقع اقلام ضروری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. کمبودها و تأخیر‌ها در ارسال این تجهیزات ضرورت حرکت به‌سمت زنجیره تأمین منعطف‌تر و متنوع‌تر را آشکار کرد.
*بحران نیمه‌رساناها و زنگ خطر وابستگی جهانی
کمبود نیمه‌رساناها در سال 2021، به‌ویژه در صنایع خودرو و الکترونیک، بار دیگر وابستگی شدید اقتصاد جهانی به مناطق خاص (مانند تایوان و کره جنوبی) را نشان داد. این بحران باعث کاهش تولید خودرو و تجهیزات الکترونیکی در سراسر دنیا شده و ضررهای اقتصادی هنگفتی به شرکت‌های مختلف وارد کرد. تمرکز تولید نیمه‌رساناها منجر به شکنندگی زنجیره تأمین شده و ضرورت توزیع منابع تولید این قطعات استراتژیک را برجسته کرده است.
*پیامدهای ژئوپلیتیکی تمرکز منابع
تمرکز منابع در یک کشور یا منطقه نه‌تنها تهدید اقتصادی محسوب می‌شود، بلکه تبعات ژئوپلیتیکی گسترده‌ای به همراه دارد. در طول تنش‌های دیپلماتیک میان چین و دیگر کشورها، این کشور از تسلط بر منابع حیاتی خود همچون ابزار فشار استفاده کرده است. این سیاست ممکن است کشورهایی مانند ایالات‌متحده را بیش از پیش نگران وابستگی به چین سازد، هرچند تلاش‌هایی در جهت کاهش این وابستگی صورت گرفته است.
*اقدامات راهبردی برای کاهش خطرات
راهکارهای کلیدی برای کاهش وابستگی به مناطق محدود تولید شامل موارد زیر هستند:
- تنوع‌بخشی به منابع تأمین: کاهش تمرکز منابع از یک منطقه و بهره‌گیری از تأمین‌کنندگان متعدد.
- افزایش ظرفیت تولید داخلی: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته برای تأمین داخلی نیازهای صنعتی.
- تقویت دیپلماسی اقتصادی: ایجاد همکاری‌های بین‌المللی برای تقسیم منابع و بهبود انعطاف‌پذیری زنجیره تأمین جهانی.
*لزوم تغییر دیدگاه به منابع استراتژیک
تمرکز منابع استراتژیک، به‌ویژه در صنایع حیاتی، تهدیدی واقعی برای پایداری اقتصادی و امنیت جهانی است. پاندمی کووید19 و بحران نیمه‌رساناها نشان داده‌اند که عدم تنوع در زنجیره‌های تأمین می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای صنایع و اقتصادهای جهانی ایجاد کند. چین با تسلط بر بازار عناصر خاکی کمیاب، مثالی بارز از قدرت اقتصادی و سیاسی ناشی از تمرکز منابع است. تغییر این وضعیت نیاز به اقدامات راهبردی دارد: افزایش توجه به تولید داخلی، کنار گذاشتن وابستگی به مناطق محدود و همکاری با کشورهای دیگر می‌تواند گام‌های مهمی برای تقویت مقاومت اقتصادی جهانی باشد.