بحران ناترازی انرژی و ضرورت توسعه پایدار در صنعت نیروگاهی
زنگ خطر چالش ناترازی انرژی در ایران از سال‌ها پیش به صدا درآمده بود. کم‌توجهی به این مسئله و عدم اتخاذ تدابیر لازم، بحران ناترازی انرژی برق را در کشور تشدید کرده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که کسری برق کشور در روزهای اوج بار سال 1404 به 24000 مگاوات خواهد رسید. این وضعیت ضرورت تسریع در توسعه ظرفیت‌های تولید برق، به‌ویژه انرژی‌های پاک را دوچندان می‌کند.
ظرفیت فعلی و اهداف بلندپروازانه برنامه هفتم توسعه
ظرفیت اسمی ایجاد شده در صنعت نیروگاهی کشور در ابتدای برنامه هفتم توسعه، معادل 93300 مگاوات گزارش شد. با بهره‌برداری از پروژه‌های در دست اجرا، پیش‌بینی می‌شود این ظرفیت در ابتدای سال 1404 به 95000 مگاوات افزایش یابد. این در حالی است که برنامه هفتم توسعه، دستیابی به ظرفیت 124500 مگاواتی را در آخرین سال برنامه هدف‌گذاری کرده است. تحقق این هدف مستلزم رشد سالانه 7.5 درصدی ظرفیت در صنعت نیروگاهی کشور است. به عبارت دیگر، برای رسیدن به این مهم، سالانه باید 31000 مگاوات ظرفیت جدید به شبکه برق کشور افزوده شود. از این میزان، 12000 مگاوات به حوزه تجدیدپذیر، 18000 مگاوات به نیروگاه‌های حرارتی و حدود 1000 مگاوات به بخش تولید پراکنده اختصاص دارد.
چالش‌های پیش روی تحقق اهداف توسعه نیروگاهی
با وجود هدف‌گذاری رشد سالانه 7.5 درصدی در برنامه هفتم، نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که حداکثر رشد ظرفیت در صنعت نیروگاهی کشور طی سال‌های اخیر تنها 2.8 درصد بوده است. این شکاف قابل توجه، تحقق اهداف برنامه را در وضعیت کنونی صنعت نیروگاهی، بسیار دشوار می‌سازد. علاوه بر این، چالش تأمین گاز در سال‌های اخیر، به‌ویژه در فصول سرد سال، تولید برق را با مشکلات جدی مواجه کرده و بر اهمیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان راهکاری پایدار و کمتر وابسته به گاز طبیعی می‌افزاید.
اثرات منفی ناترازی انرژی بر بخش تولید
بخش تولید کشور در سال‌های گذشته بار اصلی ناترازی انرژی را به دوش کشیده است. این وضعیت منجر به اختلال در فعالیت بسیاری از بخش‌های اقتصادی شده و صنایع مختلف با مشکلاتی نظیر افت اجباری تولید، کاهش سودآوری و حتی زیان‌دهی دست و پنجه نرم می‌کنند.
تکلیف برنامه هفتم برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
برنامه هفتم توسعه به صراحت بر لزوم بهره‌برداری سالانه 12000 مگاوات ظرفیت جدید در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید دارد. تحقق این هدف گامی اساسی در مسیر کاهش ناترازی انرژی کشور خواهد بود. با این حال، عدم سودآوری صنعت نیروگاهی طی دهه‌های گذشته، دستیابی به این هدف را با چالش مواجه کرده است.
تالار برق سبز بورس انرژی: راهکاری برای جذاب‌سازی سرمایه‌گذاری
برای مقابله با چالش عدم سودآوری و جذب سرمایه، در اوایل خرداد ماه سال 1402، بورس انرژی ایران با همکاری وزارت نیرو و شرکت توزیع برق، تابلوی برق سبز را راه‌اندازی کرد. این اقدام فرصتی برای نیروگاه‌های تجدیدپذیر فراهم آورد تا محصول خود را در بازاری شفاف و رقابتی عرضه کنند. از سوی دیگر، صنایع نیز امکان یافتند تا بخشی از نیاز انرژی خود را از این بازار تأمین نمایند.
قوانین حمایتی و مشوق‌های بازار برق سبز
ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان، صنایع را موظف کرده است که سالانه 1 درصد از برق مورد نیاز خود را از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین کنند. این سهمیه به تدریج تا سقف 5 درصد افزایش خواهد یافت. این قانون یکی از مؤثرترین سازوکارهای حمایتی برای رونق خرید برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر به شمار می‌رود. علاوه بر این، موافقت وزارت نیرو با عدم اعمال مدیریت مصرف برای خریداران برق سبز در زمان اوج بار، که با تلاش بورس انرژی ایران محقق شد، جذابیت این بازار را دوچندان کرده است.
نقش کلیدی تالار برق سبز در تحول انرژی کشور
شکل‌گیری یک بازار برق سبز کارآمد، گامی حیاتی در مسیر حل چالش کمبود برق در کشور است. این بازار با سودآور ساختن صنعت نیروگاهی، سرمایه‌های جدیدی را به این حوزه جذب کرده و زمینه توسعه آن را فراهم می‌آورد. بنابراین، راه‌اندازی تالار برق سبز، حمایتی مؤثر از تولیدکنندگان انرژی‌های تجدیدپذیر از طریق ایجاد بستری مناسب برای خرید و فروش برق پاک محسوب می‌شود.
افزایش جذابیت انرژی‌های تجدیدپذیر با تابلوی برق سبز
عدم سودآوری صنعت نیروگاهی و کاهش سرمایه‌گذاری دولتی در این بخش طی سالیان گذشته، منجر به عقب‌ماندگی افزایش ظرفیت نیروگاهی از میزان تقاضا شده است. راه‌اندازی و انجام معاملات برق در بستری شفاف و رقابتی می‌تواند صنعت نیروگاهی را مجدداً به صنعتی سودآور و جذاب برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی تبدیل کند. از سال 1402 با آغاز به کار تابلوی برق سبز در بورس انرژی ایران، تولیدکنندگان انرژی‌های پاک از مزیت فروش محصول خود در چنین بازاری بهره‌مند شده‌اند.
مزایای چندگانه تالار برق سبز برای سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان
خرید برق سبز برای متقاضیان، علاوه بر ایفای تعهدات قانونی، به دلیل عدم شمول مدیریت مصرف در زمان اوج بار، بسیار جذاب است. تالار برق سبز بورس انرژی ایران همچنین با ارائه تسهیلات ویژه برای سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی تجدیدپذیر، از جمله وام‌های کم‌بهره و تسهیل فرآیند صدور مجوزها، انگیزه بیشتری برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. فروش رقابتی برق در این تالار و کشف قیمت‌هایی که معمولاً بالاتر از نرخ تضمینی است، بر جذابیت این بازار برای تولیدکنندگان افزوده و رونق آن را به گامی مهم در مسیر جذب سرمایه‌های جدید به صنعت نیروگاهی بدل ساخته است.
***
راه‌اندازی تابلوی برق سبز توسط بورس انرژی ایران یک نقطه عطف استراتژیک برای صنعت انرژی کشور محسوب می‌شود. این اقدام، با ایجاد مکانیزمی بازارمحور، به چالش دیرینه عدم سودآوری در بخش نیروگاهی، به‌ویژه در حوزه تجدیدپذیرها، پاسخ می‌دهد. الزام قانونی صنایع به خرید برق سبز و معافیت از مدیریت بار، تقاضای پایداری برای این نوع انرژی ایجاد کرده و جذابیت سرمایه‌گذاری را برای بخش خصوصی به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. موفقیت این سازوکار می‌تواند نه تنها به تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه در زمینه افزایش ظرفیت تولید برق پاک کمک کند، بلکه با کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و متنوع‌سازی سبد انرژی، امنیت انرژی کشور را نیز تقویت نماید. در نهایت، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر از طریق این بازار، گامی مهم در جهت توسعه پایدار و عمل به تعهدات زیست‌محیطی خواهد بود.