اعلام رسمی خطر کمبود فلزات حیاتی
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) با صدور هشداری جدی، اعلام کرد که زمان به صدا درآوردن زنگ خطر برای کمبودهای آتی فلزات حیاتی، به‌ویژه مس، فرا رسیده است. این نهاد ناظر جهانی انرژی پیش‌بینی می‌کند که تقاضای جهانی برای فلز مس، که برای گذار به یک جهان کم‌کربن عنصری کاملاً ضروری محسوب می‌شود، در طول دهه آینده به مراتب از میزان عرضه آن فراتر خواهد رفت. طبق تحلیل‌های دقیق این آژانس، اگر اقدامات فوری و مؤثری صورت نگیرد، تا سال 2035 عرضه این فلز استراتژیک حدود 30 درصد کمتر از مقدار مورد نیاز جهانی خواهد بود.
فراخوان برای اقدام فوری دولت‌ها
فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، این موضوع را یک چالش بسیار جدی توصیف کرد و گفت: «زمان آن رسیده است که زنگ خطر را به صدا درآوریم.» وی پیشنهاد کرد که کشورهای توسعه‌یافته باید برای انجام بخش بیشتری از فرآیند تصفیه مس و دیگر فلزات حیاتی، خودشان اقدام کنند. در این مسیر، ایجاد مشارکت‌های مؤثر و سازنده با کشورهای در حال توسعه یک ضرورت استراتژیک محسوب می‌شود. فلزات حیاتی که برای تولید پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و تحول نظام انرژی جهانی ضروری هستند، عمدتاً در کشور چین تصفیه می‌شوند، در حالی که استخراج آن‌ها در نقاط دیگری مانند آفریقا، استرالیا و آمریکای لاتین انجام می‌گیرد.
تسلط چین و نیاز به تنوع‌بخشی
بر اساس داده‌های دقیق IEA، چین بیش از 70 درصد از فرآوری 20 ماده معدنی حیاتی مورد نیاز برای صنایع مختلف انرژی را در اختیار کامل خود دارد. عناصری کلیدی مانند کبالت، گالیوم، لیتیوم و منگنز در تولید باتری‌ها و اجزای الکترونیکی مربوط به انرژی پاک استفاده می‌شوند. این تسلط چین در شرایطی ادامه دارد که قیمت بسیاری از این مواد معدنی حیاتی نسبت به اوج خود در سال‌های 2021 و 2022 کاهش یافته است. بیرول تأکید کرد که اگر جهان بخواهد به سمت اقتصاد کم‌کربن حرکت کند، عرضه این مواد معدنی باید به طور جدی افزایش یابد و «تنوع‌بخشی به منابع» کلید اصلی حل این بحران است. وی افزود که تکیه صرف بر نیروهای بازار برای حل مشکل کافی نیست و دولت‌ها باید وارد عمل شده و از ورود بازیگران جدید به بازار حمایت کنند.
عواقب اقتصادی و راهکارهای ممکن
بیرول هشدار داد که اگر تنوع‌بخشی و افزایش ظرفیت عرضه اتفاق نیفتد، جهان ممکن است بار دیگر شاهد افزایش شدید قیمت‌ها و اختلال در زنجیره تأمین، مشابه آنچه در سال 2021 رخ داد، باشد. این موضوع مانعی جدی برای حرکت به سوی اقتصاد سبز خواهد بود. مس باید در مرکز توجه قرار گیرد، زیرا به طور میانگین 17 سال از زمان کشف یک ذخیره جدید تا مرحله استخراج تجاری آن زمان لازم است. با این حال، وی خاطرنشان کرد که این کمبود عرضه اجتناب‌ناپذیر نیست. اگر پروژه‌های جدید با سرعت بیشتری وارد بازار شوند، بازیافت مس افزایش یابد و از فلزات جایگزین مانند آلومینیوم استفاده شود، می‌توان اثرات منفی را کاهش داد. تقاضا برای لیتیوم نیز سال گذشته 30 درصد رشد داشته و یک شوک عرضه مداوم می‌تواند قیمت بسته‌های باتری را 40 تا 50 درصد افزایش دهد.
***
این هشدار آژانس بین‌المللی انرژی، بحران مس را از یک مسئله صرفاً بازاری و اقتصادی به یک «چالش ژئوپلیتیک و امنیتی-انرژتیک» ارتقا می‌دهد. گزارش به وضوح نشان می‌دهد که گذار به انرژی سبز، که یک هدف جهانی است، به شدت به زنجیره‌های تأمین متمرکز (به ویژه در چین) وابسته است. این وابستگی یک ریسک استراتژیک برای کشورهای غربی و کل جهان محسوب می‌شود. پیام کلیدی فاتح بیرول، فراخوانی برای تغییر پارادایم است: از اتکای صرف به «بازار آزاد» به سمت «سیاست‌گذاری صنعتی فعال» که در آن دولت‌ها نقش محوری در تنوع‌بخشی، حمایت از سرمایه‌گذاری‌های جدید و تضمین امنیت منابع ایفا می‌کنند. تأکید بر بازه زمانی 17 ساله برای توسعه یک معدن جدید، فوریت اقدام در زمان حال را دوچندان می‌کند، زیرا تصمیمات امروز، واقعیت عرضه در دهه آینده را شکل خواهد داد.