*ظهور یک قدرت نوین در چشم‌انداز نوآوری جهانی
طی دهه‌های اخیر، ما شاهد یک تحول شگرف در عرصه جهانی نوآوری بوده‌ایم. در این میان، کشور چین با سرعتی خیره‌کننده، خود را به عنوان یک قدرت پیشرو در حوزه تحقیق و توسعه (R&D) معرفی کرده است. این کشور با اتکا به سرمایه‌گذاری‌های عظیم و یک رویکرد کاملاً استراتژیک، نه تنها در حال کاهش فاصله با ابرقدرت‌های سنتی در زمینه علم و فناوری است، بلکه به صورت جدی در حال تغییر معادلات قدرت در این حوزه حساس نیز می‌باشد. این دگردیسی سریع و هدفمند، پیامدهای بسیار عمیقی برای اقتصاد جهانی، رقابت‌های ژئوپلیتیکی و آینده کلی نوآوری به همراه خواهد داشت.
*رشد انفجاری سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه
بین سال‌های 2007 تا 2023، هزینه‌کرد ناخالص داخلی چین در تحقیق و توسعه (GERD) تقریباً 6 برابر شد. این رقم از 136 میلیارد دلار به 781 میلیارد دلار افزایش یافت که اختلافی اندک با 823 میلیارد دلار هزینه شده توسط ایالات متحده در سال 2023 دارد. این جهش سریع و قابل توجه، به وضوح نشان‌دهنده اولویت‌بندی استراتژیک نوآوری از سوی دولت چین به عنوان یک محرک کلیدی برای رشد اقتصادی است. همچنین خودکفایی فناورانه و افزایش رقابت‌پذیری جهانی از دیگر اهداف این سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
*نقش محوری دولت و افزایش مستمر بودجه
با وجود اینکه ایالات متحده در مجموع هزینه‌کرد تحقیق و توسعه پیشتاز است، بخش دولتی چین با ضریبی معادل 1.6 از بخش دولتی آمریکا پیشی گرفته است. این آمار بر سرمایه‌گذاری سنگین و مستقیم پکن در ابتکارات و پروژه‌های تحقیقاتی دولتی تأکید می‌کند. این رویکرد دولتی، با افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های تجاری و آموزش عالی تکمیل می‌شود، اگرچه ایالات متحده همچنان در این 2 حوزه مشخص، جایگاه برتر را در اختیار دارد. شدت تحقیق و توسعه چین، که به صورت درصد هزینه‌کرد تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی (GDP) محاسبه می‌شود، به طور پیوسته افزایش یافته و در سال 2024 به 2.68 درصد رسید.
*تمرکز بر فناوری‌های آینده و تحقیقات بنیادی برای سال 2025
دولت چین برای سال 2025، بودجه‌ای نزدیک به 55 میلیارد دلار (معادل 398.12 میلیارد یوان) را به حوزه علم و فناوری اختصاص داده است. این بودجه نشان‌دهنده یک افزایش 10 درصدی نسبت به سال 2024 است. این رقم، سومین ردیف هزینه بزرگ در بودجه ملی چین پس از مصارف دفاعی و پرداخت سود اوراق قرضه به شمار می‌رود. بودجه مذکور بخش‌های کلیدی مانند نیمه‌هادی‌ها، هوش مصنوعی (AI)، رایانش کوانتومی و اکتشافات فضایی را هدف قرار داده است. این حوزه‌ها برای تحقق جاه‌طلبی‌های چین در زمینه خودکفایی فناورانه و کسب رهبری جهانی بسیار حیاتی هستند. همزمان، دولت چین حمایت خود از تحقیقات بنیادی را افزایش داده و در سال 2024 با رشد 10 درصدی، بودجه این بخش را به حدود 250 میلیارد یوان رساند. این مبلغ تقریباً 7 درصد از کل هزینه‌کرد تحقیق و توسعه را تشکیل می‌دهد.
*کند شدن رشد آمریکا و شتاب‌گیری چین
علی‌رغم رشد سریع چین، ایالات متحده همچنان در هزینه‌کردهای تحقیق و توسعه مربوط به بخش‌های تجاری و آموزش عالی پیشتاز باقی مانده است. این موضوع عمدتاً ناشی از سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه از سوی تولیدکنندگان بزرگ فناوری و دانشگاه‌های معتبر آمریکایی است. با این حال، نرخ رشد تحقیق و توسعه ایالات متحده در سال‌های اخیر کند شده است. رشد سالانه این کشور از سال 2019 تا 2023 به‌طور متوسط 4.7 درصد بوده، در حالی که این شاخص برای چین در همین دوره زمانی 8.9 درصد به ثبت رسیده است. این روند نشان می‌دهد که اگر مسیرهای فعلی ادامه پیدا کند، چین ممکن است به زودی از ایالات متحده در کل سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه نیز پیشی بگیرد.
*کاهش فاصله در مقیاس جهانی
در سطح جهانی، انتظار می‌رود که رشد هزینه‌کرد تحقیق و توسعه چین از سایر اقتصادهای بزرگ در آینده نزدیک فراتر رود. برای مثال در سال 2023، نرخ رشد هزینه‌کرد تحقیق و توسعه چین 8.7 درصد بود، در حالی که این نرخ برای ایالات متحده 1.7 درصد و برای اتحادیه اروپا 1.6 درصد گزارش شد. این شتاب سریع، فاصله در هزینه‌کرد ناخالص داخلی تحقیق و توسعه (GERD) بین چین و آمریکا را بر اساس معیار برابری قدرت خرید، به تنها 4 درصد کاهش داده است. لازم به ذکر است که این شکاف یک دهه قبل، 28 درصد بود.
***
خیزش چشمگیر چین در عرصه تحقیق و توسعه در حال بازتعریف نقشه نوآوری جهانی است. چین با سرمایه‌گذاری پایدار دولتی، حمایت روزافزون از تحقیقات بنیادی و شرکت‌های کوچک و متوسط، و همچنین بودجه‌ریزی هدفمند در بخش‌های استراتژیک، خود را برای به چالش کشیدن سلطه تاریخی ایالات متحده در علم و فناوری آماده می‌کند. اگرچه آمریکا همچنان در بخش‌هایی پیشرو است، اما شتاب رشد و تمرکز استراتژیک چین، آینده‌ای را ترسیم می‌کند که در آن این کشور به قدرت اصلی تحقیق و توسعه در جهان تبدیل خواهد شد. این رقابت، نه تنها یک مسابقه اقتصادی، بلکه یک ماراتن ژئوپلیتیکی برای تعریف رهبر فناوری در قرن 21 است.