تغییر راهبرد از عرضه به مدیریت مصرف سوخت
جواد بهشتی، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش، بر تغییر رویکرد این شرکت از ابتدای دولت چهاردهم تأکید کرد. او توضیح داد که با توجه به ناترازی فزاینده انرژی، تمرکز از «عرضه محوری» به «مدیریت مصرف» منتقل شده است. پیش از این، صدور گواهی صرفه‌جویی تنها برای گاز و برق امکان‌پذیر بود. اما اکنون، به استناد ماده 46 قانون برنامه هفتم پیشرفت، امکان صدور گواهی صرفه‌جویی برای فرآورده‌های نفتی نیز فراهم شده است. این ابزار مالی جدید، مسیر تأمین مالی طرح‌های مدیریت مصرف از محل صرفه‌جویی سوخت را هموار می‌سازد.
طرح نوسازی ناوگان دیزلی برون شهری
اولین طرح معرفی شده، پروژه نوسازی ناوگان دیزلی برون‌شهری است. این طرح از منظر سیاست‌های قیمتی، غیرقیمتی و مبارزه با قاچاق اهمیت بالایی دارد. بهشتی اشاره کرد که طرح‌های پیشین، مانند مصوبه شورای اقتصاد برای نوسازی 85 هزار دستگاه ناوگان دیزلی، به دلیل دو چالش اصلی ناموفق بودند. این چالش‌ها شامل تأمین منابع مالی و اثبات پیمایش واقعی ناوگان نوسازی شده بود. اکنون سازوکار عرضه گواهی صرفه‌جویی، مشکل تأمین مالی را به طور کامل برطرف می‌کند. برای حل چالش اثبات پیمایش نیز، نوسازی نفتکش‌های جاده‌پیما به عنوان گام نخست با همکاری سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران انتخاب شده است.
جزئیات و ضرورت طرح برقی‌سازی موتورسیکلت‌ها
طرح دوم، برقی‌سازی ناوگان موتورسیکلت‌های شهر تهران است که با هدف مقابله با رشد شدید مصرف بنزین اجرا می‌شود. مصرف بنزین کشور از 85 میلیون لیتر در روز در سال 1398 به 132 میلیون لیتر در روز در سال جاری رسیده است. با توجه به اینکه بیش از 90 درصد موتورسیکلت‌ها فرسوده هستند، این وسایل نقلیه نقش بزرگی در آلودگی هوا و مصرف سوخت دارند. در تهران به تنهایی حدود 400 هزار راکب موتور در حوزه لجستیک شهری و تحویل کالا فعال هستند. این طرح با توافق ذی‌نفعانی چون سازمان محیط زیست، شهرداری تهران و وزارت صمت به تصویب کارگروه ملی مقابله با آلودگی هوا رسیده است.
تأمین مالی و مشوق‌های جایگزینی موتورسیکلت برقی
مدیر برنامه‌ریزی پالایش و پخش، مدل تأمین مالی این طرح را تشریح کرد. هزینه خرید یک موتور برقی با توان بیش از 3 کیلووات حدود 2000 دلار است. از این مبلغ، 300 دلار از محل اسقاط موتور فرسوده توسط ستاد نوسازی ناوگان وزارت صمت تأمین می‌شود. همچنین، وامی به مبلغ 80 میلیون تومان با نرخ سود 8 درصد و بازپرداخت 36 ماهه از محل صندوق صنایع پیشرفته وزارت صمت اعطا می‌گردد. مابه‌التفاوت هزینه که بین 800 تا 1000 دلار برآورد می‌شود، از محل مصوبه شورای اقتصاد و درآمدهای حاصل از فروش گواهی صرفه‌جویی تأمین خواهد شد.
سازوکار عملیاتی صدور گواهی صرفه‌جویی
برای اجرای این طرح‌ها، شرکت ملی پالایش و پخش مجوزهای لازم برای صدور گواهی صرفه‌جویی را اخذ می‌کند. سپس بورس انرژی این گواهی‌ها را برای طرح‌های مصوب پذیرش می‌کند. فرآیند اجرایی شامل تعریف طرح، ارسال به دبیرخانه بهینه‌سازی، اجرای طرح توسط سرمایه‌گذار و عقد قرارداد سه‌جانبه است. این قرارداد بین شرکت بهینه‌سازی، شرکت‌های اندازه‌گیری و صحت‌سنجی و سرمایه‌گذار منعقد می‌شود. در نهایت، پس از تعیین میزان دقیق صرفه‌جویی، گواهی مربوطه در بورس انرژی صادر شده و تسویه آن انجام می‌پذیرد.
***
فعال‌سازی گواهی صرفه‌جویی فرآورده‌های نفتی یک گام استراتژیک برای حل معضل ناترازی انرژی از طریق مکانیزم‌های بازار است. این ابزار مالی، بن‌بست تأمین مالی در پروژه‌های کلان بهینه‌سازی مصرف سوخت، مانند نوسازی ناوگان فرسوده، را می‌شکند. با تبدیل سوخت صرفه‌جویی شده به یک دارایی قابل معامله در بورس انرژی، انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه فراهم می‌شود. موفقیت این دو طرح پایلوت می‌تواند الگویی برای کاهش بار سنگین یارانه سوخت، بهبود کیفیت هوا در کلانشهرها و هدایت نقدینگی به سمت پروژه‌های زیرساختی و مولد باشد. این رویکرد، اقتصاد کشور را به سمت کارایی بیشتر در مصرف منابع انرژی سوق می‌دهد.