***تحلیل وضعیت بحرانی صنعت فولاد و ضرورت تاب‌آوری سازمانی
*مدیرعامل فولاد مبارکه: صنعت فولاد در حالت دفاعی قرار گرفته است
سعید زرندی، مدیرعامل گروه فولاد مبارکه، در مراسم افتتاحیه دومین همایش سالانه و سلسله نشست‌های تخصصی فولاد کشور، تحلیلی عمیق از وضعیت کنونی این صنعت استراتژیک ارائه داد. وی با اشاره به چالش‌های بنیادین زیرساختی، تصریح کرد که کمبود شدید برق، آب و گاز، هرگونه توان مدیریتی را عملاً خنثی کرده است. زرندی با نگاهی علمی به مفهوم تاب‌آوری، آن را شامل توانایی بازیابی سریع، بهبود مستمر و رشد حتی پس از بحران‌های شدید دانست و هشدار داد که صنعت فولاد ایران در ماه‌های اخیر از روحیه پیشرو فاصله گرفته و در موضع انفعالی قرار گرفته است.
*سیستم تحلیل لحظه‌ای؛ ضرورتی که اکثر شرکت‌ها فاقد آن هستند
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه با برشمردن ارکان اصلی سنجش تاب‌آوری، بر اهمیت رصد دائمی تحولات، انطباق سریع با نوسانات بازار و تبدیل خلاقانه تهدیدها به فرصت‌های رشد تأکید کرد. وی با اشاره به عدم آمادگی ساختارهای موجود در مواجهه با بحران‌های غیرمنتظر، از تجربه جنگ 12 روزه اخیر یاد کرد که ساختار عمومی کشور و بخش خصوصی، می‌بایست آمادگی خیلی بیشتر برای واکنش به این مساله را داشتند. زرندی افزود که فولاد مبارکه با طراحی ساختاری قوی و تعریف دقیق عکس‌العمل‌ها برای هر سناریو، توانسته است الگویی متمایز ارائه دهد، در حالی که در مسائلی همچنان شاهد تصمیمات عجولانه و غیرکارشناسی در شرایط بحرانی هستیم.
*تاب‌آوری مالی و ضرورت بازنگری استراتژی‌های سازمانی
زرندی با تأکید بر اینکه تاب‌آوری باید در تمامی سطوح سازمان و زنجیره ارزش نهادینه شود، اعلام کرد که در مجموعه فولاد مبارکه، از مراحل تولید کنسانتره و گندله‌سازی گرفته تا محصولات نهایی ورق و پوشش‌دار، پایش مستمر و هوشمند انجام می‌شود. وی اهمیت تاب‌آوری مالی را برجسته کرد و تدوین استراتژی‌های نوآورانه سازمانی، برنامه‌های بازاریابی پویا و سیستم‌های فروش چابک را از ضروریات بقا در محیط متلاطم کنونی دانست. به گفته زرندی، گام بعدی فراتر از ارزیابی صرف است؛ باید به سرعت از مرحله تحلیل به اقدام عملیاتی رسید و به جای تسلیم در برابر ناملایمات، آنها را به اهرم‌های رشد تبدیل کرد.
*شکستن قالب‌های سنتی؛ الزام تحول واقعی
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه با صراحت اعلام کرد که تحول مدنظر او، ادامه روند کنونی با اصلاحات جزئی نیست. وی تأکید کرد که برای دستیابی به رشد پایدار و توسعه واقعی، باید جسارت شکستن قالب‌های سنتی و پذیرش رویکردهای کاملاً نوین را داشت. این دیدگاه تحول‌گرایانه، در تضاد آشکار با رویکردهای محافظه‌کارانه رایج در صنعت قرار دارد و نشان‌دهنده عزم جدی مدیریت فولاد مبارکه برای ایجاد تغییرات بنیادین است.
*دامپینگ چین؛ تهدیدی که استراتژی صادرات ایران را به چالش کشیده است
زرندی با ارائه تحلیلی دقیق از تحولات بازار جهانی فولاد، افزایش سرسام‌آور صادرات چین در سال‌های اخیر را عامل اصلی ایجاد فشار شدید بر بازارهای منطقه‌ای، به‌ویژه خاورمیانه و شمال آفریقا معرفی کرد. وی هشدار داد که با کاهش چشمگیر تقاضای داخلی چین، این کشور با شدت بیشتری به دامپینگ محصولات فولادی در بازارهای صادراتی روی آورده است. مدیرعامل فولاد مبارکه تأکید کرد که در صورت عدم بازنگری فوری و اساسی در استراتژی صادراتی ایران، صنعت فولاد کشور با بحرانی عمیق و احتمالاً غیرقابل جبران مواجه خواهد شد.
*انقلاب کربن‌زدایی؛ روندی برگشت‌ناپذیر با تبعات سنگین
زرندی تحولات جهانی در حوزه کربن‌زدایی و تولید فولاد سبز را یک انقلاب صنعتی برگشت‌ناپذیر توصیف کرد. بر اساس برآوردهای ارائه‌شده، حجم تولید فولاد کم‌کربن در سطح جهان به 200 میلیون تن خواهد رسید که 10 برابر پیش‌بینی‌های اولیه سال 2021 است. وی هشدار داد که این تحول، هزینه تولید هر تن فولاد را حداقل 350 دلار افزایش خواهد داد و تغییرات گسترده در فرآیندهای تولید، به‌ویژه در حوزه احیای مستقیم آهن و پروژه‌های کربن‌زدایی، ساختار کل صنعت را دگرگون خواهد کرد. مدیرعامل فولاد مبارکه تأکید کرد که تأخیر در پیوستن به این روند جهانی، شکاف ایران با بازارهای بین‌المللی را عمیق‌تر کرده و حضور در برخی بازارهای کلیدی را غیرممکن خواهد ساخت.
*** تحلیل عمیق بحران‌های داخلی و تحولات ساختاری بازار فولاد
*بحران انرژی اروپا و بازآرایی جغرافیای تولید فولاد جهان
سعید زرندی با اشاره به تأثیرات گسترده بحران انرژی در اروپا، تصریح کرد که این بحران موجب جابه‌جایی قابل توجه تولید فولاد از قاره سبز به سایر مناطق جهان شده است. با این حال، وی تأکید کرد که علی‌رغم این جابه‌جایی تولید، بازار مصرف اصلی همچنان در اختیار کشورهای اروپایی باقی مانده است. این وضعیت پارادوکسیکال، فرصت‌های جدیدی برای تولیدکنندگان آسیایی، از جمله ایران، ایجاد کرده است. زرندی با استناد به نتایج نظرسنجی‌های معتبر بین‌المللی، پیش‌بینی کرد که سهم محصولات فولادی کم‌کربن در بازارهای اروپا، آمریکای شمالی و سایر مناطق توسعه‌یافته به حداقل 33 درصد خواهد رسید که این رقم به مراتب بالاتر از پیش‌بینی اولیه 13 درصدی است.
*فولاد سبز و فناوری CCU؛ نقطه عطف آینده صنعت
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه، توسعه فولاد سبز و پیاده‌سازی فناوری‌های نوین جذب، استفاده و ذخیره کربن را از موضوعات حیاتی و سرنوشت‌ساز برای آینده صنعت فولاد ایران دانست. وی با لحنی هشدارآمیز تصریح کرد که هرگونه تعلل و تأخیر در ورود به این عرصه، نه تنها فاصله تکنولوژیک ایران با رقبای جهانی را افزایش خواهد داد، بلکه عملاً امکان حضور در بسیاری از بازارهای کلیدی بین‌المللی را از صنعت فولاد کشور سلب خواهد کرد. این هشدار جدی، نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک سرمایه‌گذاری فوری در فناوری‌های سبز است.
*اختلالات مضاعف زنجیره تأمین در ایران
زرندی با تحلیلی جامع از وضعیت زنجیره تأمین، اذعان کرد که اختلالات جهانی در این حوزه، در ایران با شدت مضاعف احساس می‌شود. عوامل متعددی شامل جهش قیمت مواد اولیه، کمبود شدید گاز ارزان که مزیت رقابتی سنتی ایران محسوب می‌شد، تداوم طولانی‌مدت جنگ اوکراین و فشار تحریم‌های بین‌المللی، همگی دست به دست هم داده‌اند تا فشار بی‌سابقه‌ای بر تولیدکنندگان داخلی وارد کنند. این شرایط پیچیده، نیازمند راهکارهای خلاقانه و چندوجهی برای مدیریت بحران است.
*افت شدید ضریب بهره‌برداری؛ زنگ خطری برای صنعت
مدیرعامل فولاد مبارکه با ارائه آمارهای تکان‌دهنده، اعلام کرد که ضریب بهره‌برداری صنعت فولاد کشور به حدود 60 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که میانگین این شاخص در 12 سال گذشته، 69 درصد بوده است. زرندی این افت 10 درصدی را بسیار نگران‌کننده توصیف کرد و تأکید کرد که وجود ظرفیت خالی عظیم، نه تنها به معنای هدررفت سرمایه‌گذاری‌های کلان است، بلکه مستقیماً منجر به افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید و کاهش شدید سودآوری شرکت‌ها می‌شود. وی افزود که در سال 1403، علی‌رغم وجود ظرفیت 50 میلیون تنی، تنها 30 میلیون تن فولاد تولید شده که با وجود رشد 8 درصدی نسبت به سال قبل، همچنان فاصله معناداری با هدف 55 میلیون تنی دارد.
*ناترازی انرژی؛ بحرانی که همه معادلات را برهم زده است
زرندی با اشاره صریح به وضعیت بحرانی انرژی کشور، ناترازی شدید در این حوزه را یکی از جدی‌ترین معضلات ساختاری صنعت فولاد دانست. وی ضمن قدردانی از تلاش‌های انجمن تولیدکنندگان فولاد و پیگیری‌های ملی برای حل این معضل، به جهش‌های بی‌سابقه قیمتی در پنج سال اخیر اشاره کرد. طبق اعلام مدیرعامل فولاد مبارکه، نرخ‌های انرژی در این بازه زمانی حدود 33 برابر شده‌اند. وی با انتقاد شدید از افزایش ناگهانی قیمت برق در سال 1404 از 2800 تومان به 11300 تومان، تصریح کرد که این اقدام شوک‌آور در یک روز، 6000 میلیارد تومان از ارزش سهام شرکت‌های فولادی را از بین برد. زرندی این تصمیم را در شرایط بحرانی کنونی غیرمنطقی دانست و معتقد بود که اجرای تدریجی چنین افزایش‌هایی در ابتدای سال و قبل از بروز تحولات شدید بازار، منطقی‌تر می‌بود.
*رکود بخش ورق؛ ضربه مستقیم به فولاد مبارکه
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه با تحلیل چرخه‌های رکودی صنعت فولاد که هر 10 سال تکرار می‌شود، اذعان کرد که در رکود کنونی، کاهش شدید تقاضا در بخش ورق، ضربه سنگینی به فولاد مبارکه وارد کرده است. وی توضیح داد که برخلاف محصولات ساختمانی، ورق فولادی مشتری عمومی ندارد و مصرف‌کنندگان اصلی آن صنایع خودروسازی، لوازم خانگی، قطعه‌سازی و پروفیل‌سازی هستند که همگی در رکود عمیق فرو رفته‌اند. زرندی با استناد به داده‌های بانک مرکزی و تحلیل‌های داخلی شرکت، تأکید کرد که روند نزولی تقاضای ورق، ضرورت اتخاذ رویکردی کاملاً متفاوت و نگاه استراتژیک جدید به آینده فولاد مبارکه را آشکار کرده است.
*تحولات سریع جهانی و لزوم برنامه‌ریزی برای دهه آینده
زرندی با هشداری جدی اعلام کرد که اگر وضعیت و جایگاه فولاد مبارکه در 10 سال آینده تغییر محسوسی نداشته باشد، این شرکت عملاً در مسیر شکست حرکت کرده است. وی با تأکید بر سرعت و پیچیدگی بی‌سابقه تحولات جهانی، خاطرنشان کرد که برنامه‌ریزی استراتژیک و اتخاذ نگاهی کاملاً نو، برای حفظ جایگاه رقابتی و تضمین پیشرفت در دهه آینده، امری حیاتی و غیرقابل اجتناب است. این دیدگاه بلندمدت، نشان از درک عمیق مدیریت فولاد مبارکه از ضرورت تحول بنیادین دارد.
***راهکارهای عملیاتی و چشم‌انداز آینده صنعت فولاد
*پنج روند کلیدی جهانی که آینده فولاد را رقم می‌زنند
سعید زرندی با تحلیلی جامع از روندهای جهانی، پنج تحول اصلی در صنعت فولاد را شناسایی کرد. نخستین و مهم‌ترین تحول در چین رخ داده است؛ هرچند سرعت رشد این غول آسیایی کاهش یافته، اما همچنان تولید آن در مقیاس صدها میلیون تن ادامه دارد. در مقابل، بازارهای جنوب شرق آسیا و به‌ویژه هند، رشد انفجاری را تجربه می‌کنند. زرندی تأکید کرد که ایران باید نگاه استراتژیک و ویژه‌ای به بازار هند و منطقه شرق آسیا داشته باشد تا بتواند جایگاه صادراتی خود را در این بازارهای پرپتانسیل حفظ و تقویت کند.
*تغییر الگوی مصرف؛ از ساختمان به انرژی و حمل‌ونقل
مدیرعامل فولاد مبارکه، کاهش محسوس پروژه‌های عمرانی و رکود صنعت ساختمان در سطح جهانی را به عنوان دومین روند مهم معرفی کرد. در مقابل این کاهش، وی به رشد چشمگیر و امیدوارکننده صنایع انرژی‌های نو و بخش حمل‌ونقل پایدار اشاره کرد که فرصت‌های طلایی جدیدی برای صنعت فولاد ایران ایجاد کرده‌اند. این تغییر پارادایم در الگوی مصرف فولاد، نیازمند تغییر استراتژی تولید و بازاریابی است.
*دامپینگ چین؛ استراتژی تهاجمی با ابزارهای نوین
زرندی با تشریح جزئیات استراتژی تهاجمی چین، اعلام کرد که این کشور با کاهش شدید قیمت‌ها، ارائه شرایط فوق‌العاده جذاب نظیر اعتبار اسنادی یک‌ساله و قراردادهای بلندمدت دوساله، عملاً بازار منطقه را در انحصار خود گرفته است. وی با تأسف اذعان کرد که فولاد مبارکه به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، مجبور به دریافت وجه نقد و پایبندی به مکانیزم‌های داخلی قیمت‌گذاری است که توان رقابتی شرکت را به شدت تضعیف کرده است. عدم توازن شدید میان ظرفیت تولید و تقاضا، همراه با افزایش لجام‌گسیخته صادرات چین، فشار مستقیم و کمرشکنی بر فولاد مبارکه وارد آورده است.
*نقص مکانیزم قیمت‌گذاری داخلی در عصر دامپینگ
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه با انتقاد شدید از مکانیزم فعلی قیمت‌گذاری که بر اساس درصدی از قیمت فولاد چین تعیین می‌شود، این روش را در شرایط دامپینگ شدید قیمتی چین، کاملاً غیرمنطقی و زیان‌بار دانست. وی توضیح داد که وقتی قیمت‌های جهانی به صورت مصنوعی و با اهداف استراتژیک پایین نگه داشته می‌شوند، استفاده از این فرمول، فشار مضاعف و غیرمنصفانه‌ای به تولیدکنندگان داخلی وارد می‌کند. زرندی با ارائه مثال عینی، گفت که عرضه تیرماه فولاد مبارکه با قیمت 31000 تومان برای هر کیلوگرم انجام شد، در حالی که محاسبه این نرخ با ارز 69000 تومانی، سیگنال‌های کاملاً اشتباهی به بازار و واردکنندگان می‌دهد.
*ظرفیت مازاد جهانی؛ بحرانی که تشدید خواهد شد
زرندی با ارائه آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت ظرفیت جهانی فولاد، اعلام کرد که در سال 2024 حدود 600 میلیون تن ظرفیت مازاد در جهان وجود دارد و پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش این رقم تا سال 2027 است. وی یادآور شد که در سال گذشته میلادی، تولید جهانی فولاد به 1870 میلیون تن رسید، در حالی که ظرفیت نصب‌شده نزدیک به 2400 میلیون تن است. این شکاف 530 میلیون تنی میان عرضه بالقوه و تقاضای واقعی، نشان‌دهنده عمق بحران ساختاری در صنعت فولاد جهان است.
*رانت ارزی و خروج محصولات؛ معضلی که حل نشده باقی مانده
مدیرعامل فولاد مبارکه با تحلیل مکانیزم قیمت‌گذاری داخلی، نشان داد که فرمول فعلی شورای رقابت که قیمت ورق چین و CIS را تقسیم بر دو کرده و در نرخ ارز مرجع 66000 تا 69000 تومان ضرب می‌کند، منجر به ایجاد رانت ارزی هنگفتی شده است. این اختلاف قیمتی، زمینه‌ساز خروج بخش قابل توجهی از محصولات به کشورهای همسایه شده است. زرندی با اشاره به مشاهدات میدانی خود در دیدار با تجار منطقه، از ورود محصولات فولاد مبارکه به بازار عراق با قیمتی 30 تا 40 دلار کمتر از نرخ رسمی خبر داد که نشان‌دهنده عمق این معضل است.
*واردات بی‌رویه؛ 1.5 میلیارد دلار سوءاستفاده از رانت ارزی
زرندی با ارائه آمار دقیق، اعلام کرد که تنها 10 درصد از واردات ورق فولادی به کشور، ناشی از محدودیت‌های کیفی واقعی و نیازهای تخصصی است. در مقابل، بخش عمده واردات که در سال 1403 به 1.5 میلیارد دلار معادل 1.4 میلیون تن رسیده، صرفاً با هدف بهره‌برداری از رانت ارزی صورت گرفته است. این حجم عظیم واردات غیرضروری، نه تنها ارز کشور را هدر می‌دهد، بلکه ضربه سنگینی به تولیدکنندگان داخلی وارد می‌کند.
*ضعف زیرساخت‌های لجستیک؛ مانعی بر سر راه رقابت‌پذیری
مدیرعامل فولاد مبارکه با اشاره به نقش حیاتی زیرساخت‌های حمل‌ونقل در رقابت‌پذیری صنعت فولاد، تصریح کرد که سیستم‌های ریلی، جاده‌ای و بندری کشور، توان پشتیبانی مناسب از زنجیره تأمین این صنعت استراتژیک را ندارند. وی هشدار داد که تغییرات سریع بازار جهانی فولاد، همراه با عدم توجه کافی به تحولات قیمتی و سقوط نرخ‌های جهانی، خطر تشدید فشار بر تولیدکنندگان داخلی را به شدت افزایش داده است. کاهش دراماتیک قیمت ورق سرد از 1100 دلار به کمتر از 600 دلار و افت شدید قیمت ورق گرم از 1000 دلار به 420 دلار، نمونه‌هایی از این تحولات شوک‌آور هستند.
*پروژه‌های استراتژیک فولاد مبارکه برای خوداتکایی
زرندی با معرفی پروژه‌های حیاتی فولاد مبارکه در حوزه‌های انرژی و زیرساخت، از پیشرفت قابل توجه در دستیابی به خوداتکایی خبر داد. در حوزه تأمین آب، این شرکت تاکنون 28000 تا 30000 میلیارد تومان از مجموع 35000 میلیارد تومان بودجه پروژه را تأمین کرده است. با تکمیل لوله‌کشی از زاینده‌رود و پالایشگاه اصفهان، سهم فولاد مبارکه از آب حوزه آبریز زاینده‌رود که کمتر از 1.5 درصد است، به طور کامل و مستقل تأمین خواهد شد. در بخش برق، 6 واحد تولیدی جدید وارد مدار شده و هدف رسیدن به ظرفیت 300 مگاوات تا پایان اسفندماه تعیین شده است. همچنین پروژه راهبردی توسعه میدان گازی مدار، پس از اخذ مصوبه هیئت مدیره شرکت ملی نفت، در انتظار تصویب نهایی شورای اقتصاد قرار دارد.
*برنامه کاهش 8000 میلیارد تومانی هزینه‌ها؛ گامی بلند به سوی بهره‌وری
مدیرعامل گروه فولاد مبارکه با اعلام برنامه جسورانه کاهش 8000 میلیارد تومانی هزینه‌ها در سال جاری، تأکید کرد که این هدف بدون کاهش حجم تولید دنبال می‌شود. وی با رضایت اعلام کرد که تاکنون 2500 میلیارد تومان از این هدف محقق شده و با ادامه این روند در نیمه دوم سال، ضریب بهره‌وری فولاد مبارکه به طور چشمگیری ارتقا خواهد یافت. این دستاورد، زمینه‌ساز مقابله مؤثر با چالش‌های پیچیده بازار جهانی و داخلی خواهد بود. زرندی این اقدامات را بخشی از برنامه جامع و هوشمندانه فولاد مبارکه برای تبدیل تهدیدهای سال 1404 به فرصت‌های طلایی رشد و توسعه معرفی کرد.
***فولاد مبارکه در مسیر تحول بنیادین
سخنرانی جامع و داده‌محور سعید زرندی در همایش فولاد کشور، فراتر از یک گزارش مدیریتی، ترسیم‌کننده نقشه راه استراتژیک برای عبور از بحران‌های چندگانه صنعت فولاد است. تحلیل او از وضعیت بحرانی کنونی – با ضریب بهره‌برداری 60 درصدی، افزایش 4 برابری قیمت برق، و فشار دامپینگ چینی – نشان می‌دهد که صنعت فولاد ایران در نقطه عطف تاریخی قرار دارد.
آنچه دیدگاه زرندی را متمایز می‌کند، نگاه تحول‌گرایانه و رویکرد عملیاتی اوست. برخلاف رویکردهای منفعلانه رایج، او معتقد است که شرایط رکودی فعلی می‌تواند به بستری برای بازآفرینی ساختاری تبدیل شود. پروژه‌های خوداتکایی در آب، برق و گاز، همراه با برنامه کاهش 8000 میلیارد تومانی هزینه‌ها، نشان‌دهنده عزم جدی برای تحقق این چشم‌انداز است.
اما چالش اصلی، فراتر از مسائل داخلی است. انقلاب کربن‌زدایی جهانی، تغییر الگوهای مصرف از ساختمان به انرژی‌های نو، و ظهور فولاد سبز، همگی نشان می‌دهند که بازی قواعد جدیدی پیدا کرده است. هشدار صریح زرندی درباره خطر حذف از بازارهای بین‌المللی در صورت عدم پیوستن به این روند، باید برای کل صنعت فولاد کشور زنگ بیداری باشد.
در نهایت، آنچه از تحلیل مدیرعامل فولاد مبارکه برمی‌آید، این است که صنعت فولاد ایران در دوراهی تاریخی قرار دارد: یا باید با پذیرش تحولات بنیادین و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کند، یا با ادامه وضع موجود، به تدریج به حاشیه رانده شود. انتخاب این مسیر، نه تنها آینده فولاد مبارکه، بلکه سرنوشت کل صنعت فولاد کشور را رقم خواهد زد.