آغاز عصری جدید؛ تولید بومی عناصر نادر خاکی در یزد
شرکت تجلی با احداث و راه‌اندازی نخستین کارخانه تولید کنسانتره عناصر نادر خاکی در منطقه مروست استان یزد، گامی تاریخی برداشت. این واحد صنعتی که اولین نمونه در ایران و غرب آسیا به شمار می‌رود، فرآیند فرآوری مونازیت را کاملاً بومی‌سازی کرده است. مطالعات این پروژه از سال 1402 با هدف جداسازی 17 عنصر ارزشمند آغاز شد. تیم فنی در دی ماه 1403 موفق به استخراج مونازیت با عیار بسیار بالا و جداسازی 15 عنصر نهایی اکسیدی گردید.
از تولید آزمایشی تا بهره‌برداری انبوه
پس از تکمیل مراحل فنی، تولید آزمایشی کارخانه در خرداد 1404 با موفقیت آغاز شد. به دنبال آن، تولید انبوه به صورت رسمی در مرداد همان سال کلید خورد. ظرفیت اولیه این واحد صنعتی حدود 3 هزار تن کنسانتره در سال اعلام شده است. شرکت تجلی برنامه‌های توسعه‌ای خود را نیز مشخص کرده و قصد دارد در فاز دوم، ظرفیت تولید را به 10 هزار تن در سال افزایش دهد. احداث واحدهای فرآوری پیشرفته‌تر نیز بخشی از این برنامه توسعه است.
صدور نخستین مجوز رسمی بهره‌برداری در تاریخ ایران
در تیرماه 1404، شرکت تجلی به یک دستاورد کلیدی دیگر دست یافت و نخستین پروانه رسمی بهره‌برداری از معدن عناصر نادر خاکی در کشور را دریافت کرد. این مجوز که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر شد، پس از اثبات توانایی شرکت در افزایش 165 برابری عیار عناصر و تولید روزانه این مواد صادر گردید. مجوز مذکور شامل استخراج و فرآوری مواد معدنی حیاتی مانند مونازیت و زینوتیم می‌شود و زمینه‌ساز صادرات به بازارهای آسیایی و اروپایی خواهد بود.
تجلی؛ از پروژه محوری تا پرتفوی متنوع معدنی
شرکت تجلی توسعه معادن و فلزات به عنوان اولین شرکت پروژه محور بازار سرمایه ایران، فعالیت خود را در سال 1400 با سرمایه 6,200 میلیارد تومان آغاز کرد. این شرکت با سهامداری شرکت‌های بزرگی چون سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، گل‌گهر و چادرملو، پرتفوی متنوعی از پروژه‌های معدنی ایجاد کرده است. سرمایه‌گذاری‌های این شرکت شامل مجتمع مس جانجا، کارخانه آهن اسفنجی کردستان، گندله‌سازی غرب خاورمیانه و اسکله اختصاصی هیمکو می‌شود.
ورود استراتژیک به صنعت لیتیوم
صنعت لیتیوم یکی دیگر از حوزه‌های تمرکز شرکت تجلی از سال 1400 بوده است. این شرکت با برگزاری جلسات متعدد با اساتید دانشگاهی، موفق به کشف 18 محدوده معدنی در استان‌های مختلف شد. از مهم‌ترین این کشف‌ها می‌توان به شناسایی 5 محدوده در خراسان جنوبی به مساحت 342 کیلومتر مربع اشاره کرد. مطالعات کانی‌شناسی و آنالیزهای آزمایشگاهی در نهایت به کشف ذخیره عظیم 8.5 میلیون تنی لیتیوم در محدوده قهاوند منجر شد.
جایگاه‌یابی در بازار جهانی عناصر نادر خاکی
عناصر نادر خاکی، با وجود فراوانی نسبی، فرآیند استخراج پیچیده‌ای دارند که چین را به تولیدکننده اصلی آن تبدیل کرده است. در سال 2024، از کل تولید 390 میلیون تنی جهان، چین با سهم 54 درصدی پیشتاز بود و آمریکا با سهم 11 درصدی در رتبه دوم قرار گرفت. رشد قیمت این عناصر در سال 2025، شامل افزایش 8 درصدی نئودیمیوم و 9 درصدی پراسئودیمیوم، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در آمریکا (2.8 میلیارد دلار)، استرالیا (1.9 میلیارد دلار) و اتحادیه اروپا (1.5 میلیارد دلار) به دنبال داشته است.
نقش‌آفرینی در زنجیره ارزش زغال‌سنگ
صنعت زغال‌سنگ به عنوان سوخت رایج صنایع بزرگ، بخش دیگری از فعالیت‌های تجلی است. در سال 2024، ذخایر جهانی این محصول به حدود 1 میلیارد تن رسید که آمریکا و روسیه بیشترین سهم را داشتند. چین با مصرف 4,100 میلیون تن و تولید 3,982 میلیون تن، بزرگترین بازیگر این بازار است. در مقابل، هند با واردات 254 میلیون تن، بزرگترین واردکننده جهانی محسوب می‌شود. تقاضا برای زغال‌سنگ در نیمه دوم 2024 رشدی 3 درصدی را تجربه کرد.
همکاری نهادی و توسعه فناوری بومی
توسعه معادن عناصر نادر خاکی با مشارکت فعال نهادهایی چون سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، سازمان زمین‌شناسی و استانداری یزد صورت گرفته است. طراحی تمام فرآیندهای استخراج و فرآوری توسط متخصصان داخلی انجام شده است. این رویکرد، وابستگی به فناوری‌های خارجی را به شکل چشمگیری کاهش داده و توان رقابتی ایران را در بازار جهانی افزایش می‌دهد.
***
ورود شرکت تجلی به عرصه تولید عناصر نادر خاکی، یک نقطه عطف استراتژیک برای صنعت ایران محسوب می‌شود. این اقدام با تکیه بر دانش فنی داخلی، کشور را از یک واردکننده صرف به یک تولیدکننده و صادرکننده بالقوه در زنجیره ارزش فناوری‌های نوین تبدیل می‌کند. دستیابی به توان تولید 3 هزار تن کنسانتره و دریافت اولین پروانه بهره‌برداری، نشان‌دهنده بلوغ فنی و مدیریتی این پروژه است. این موفقیت نه تنها سبد درآمدی شرکت را متنوع می‌سازد، بلکه با کاهش وابستگی به واردات و ایجاد ارزش افزوده از منابع معدنی داخلی، امنیت صنعتی و اقتصادی کشور را تقویت می‌کند. در چشم‌انداز جهانی که کشورها برای کاهش وابستگی به چین در تلاش هستند، ایران می‌تواند با توسعه این صنعت، به یک بازیگر منطقه‌ای معتبر در تأمین عناصر حیاتی برای صنایع پیشرفته تبدیل شود.