سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، «طرح تحول زمین‌شناسی» را برای کاهش ریسک و زمان اکتشاف کلید زده است. این طرح با تمرکز بر فناوری‌های نوین مانند ژئوفیزیک هوابرد، هوش مصنوعی و بایوتکنولوژی، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. فاز اول طرح با اولویت‌دهی به 420 برگه نقشه‌برداری، حدود 16 درصد از وسعت کشور را پوشش می‌دهد و قرار است تا 4 سال آینده تکمیل شود. هدف اصلی، تولید اطلاعات پایه دقیق برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و شناسایی ذخایر معدنی عمیق است.
*طرح تحول زمین‌شناسی؛ نقشه راه کاهش ریسک اکتشاف
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در راستای وظایف حاکمیتی خود، «طرح تحول زمین‌شناسی» را در دستور کار قرار داده است. این طرح بر اساس توافقنامه‌ای سه‌جانبه میان این سازمان، ایمیدرو و معاونت معدنی وزارت صمت تدوین شده است. اهداف اصلی این طرح شامل کاهش ریسک اکتشاف، کوتاه‌سازی فرآیند اکتشاف و ایجاد انگیزه برای ورود شرکت‌های معدنی خصوصی به این عرصه است. اجرای این برنامه، مسیر سرمایه‌گذاری در معادن را برای بخش خصوصی هموارتر می‌سازد.
*پوشش 16 درصدی کشور در فاز نخست طرح تحول
طرح تحول زمین‌شناسی در 4 لایه مجزا شامل ژئوفیزیک هوابرد، زمین‌شناسی اقتصادی، ژئوشیمی و زمین‌شناسی در مقیاس 1:50000 اجرا می‌شود. سازمان زمین‌شناسی در فاز اول، 420 برگه نقشه‌برداری را با اولویت بالا در دستور کار قرار داده است. این تعداد برگه حدود 16 درصد از وسعت کل کشور را پوشش می‌دهد. در سال 1404، تعداد 120 برگه معادل 360 پروژه اجرایی شده یا در حال اجرا است. بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، این 420 برگه اولویت‌دار باید طی یک بازه زمانی 3 الی 4 ساله به اتمام برسند.
*پرواز فناوری بر فراز معادن؛ 2 میلیون کیلومتر ژئوفیزیک هوابرد
یکی از محورهای اصلی برنامه هفتم توسعه، پوشش 2 میلیون کیلومتر خطی از سطح کشور با عملیات ژئوفیزیک هوابرد است. این عملیات با استفاده از روش‌های مغناطیس‌سنجی و رادیومتری انجام خواهد شد. سازمان زمین‌شناسی جلسات متعددی با شرکت‌های خصوصی متخصص برگزار کرده است. در فاز اول، پهنه جیرفت-بحرآسمان در استان کرمان با اجاره دو فروند بالگرد، تحت پوشش 120 هزار کیلومتر خطی قرار می‌گیرد. همزمان، اجرای پروژه 2 میلیون کیلومتر خطی طی 4 سال با همکاری شرکت‌های توانمند دنبال می‌شود.
*اکتشاف ذخایر عمیق با فناوری نوین MT
برای شناسایی و اکتشاف کانسارهای عمیق، سازمان زمین‌شناسی به‌کارگیری روش مگنتوتلوریک (MT) را در برنامه خود گنجانده است. این فناوری نوین در حوزه علوم زمین، برای مطالعه پوسته ایران و شناسایی ذخایر پنهان کاربرد دارد. طبق برنامه‌ریزی انجام شده، مقرر است کل سطح کشور طی یک برنامه زمان‌بندی 4 ساله تحت پوشش کامل این روش پیشرفته قرار گیرد. این اقدام به شناسایی پتانسیل‌های معدنی در اعماق بیشتر کمک شایانی خواهد کرد.
*ورود هوش مصنوعی به فرآیندهای اکتشافی
هوشمندسازی و استفاده از هوش مصنوعی یکی دیگر از برنامه‌های جدی سازمان در حوزه اکتشاف است. پس از برگزاری جلسات متعدد با شرکت‌های دانش‌بنیان، قراردادی برای ایجاد یک پلتفرم هوش مصنوعی منعقد شده است. این پلتفرم برای تمام فرآیندهای اکتشافی طراحی خواهد شد. فاز اول این پروژه بر هوشمندسازی فرآیند تهیه نقشه‌های ژئوشیمی در مقیاس 1:50000 متمرکز است.
*فناوری بایولیچینگ؛ راهکار دوستدار محیط زیست
سازمان زمین‌شناسی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های اکتشافی، به فناوری‌های زیستی (بایوتکنولوژی) روی آورده است. استفاده از میکروارگانیسم‌ها به عنوان یک فرآیند دوستدار محیط زیست در حال گسترش است. این تکنولوژی به کاهش مصرف انرژی، مواد شیمیایی، حجم پسماند و آلودگی‌های محیطی کمک می‌کند. دفتر فرآوری سازمان در حال مطالعه بر روی استحصال فلزات باارزش، به‌ویژه از باطله‌های معدنی، با استفاده از فناوری بایولیچینگ است.
*کاهش ریسک سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی
با توجه به ریسک بالای مراحل اولیه اکتشاف (شناسایی و پی‌جویی)، شرکت‌های خصوصی معمولاً تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند. در این بخش، نهادهای دولتی مانند سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این سازمان با تولید و انتشار اطلاعات پایه دقیق زمین‌شناسی و اکتشافی، ریسک سرمایه‌گذاری را برای بخش خصوصی کاهش می‌دهد. همچنین، واگذاری پهنه‌های حاصل از اکتشاف به فعالان خصوصی، به عنوان یک مشوق مهم برای ورود آن‌ها به این عرصه عمل می‌کند.
***
اقدامات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نشان‌دهنده یک شیفت استراتژیک به سوی اکتشافات علمی و مبتنی بر فناوری است. اجرای «طرح تحول زمین‌شناسی» با پوشش گسترده هوابرد و استفاده از هوش مصنوعی، ریسک سرمایه‌گذاری در بخش معدن را به شکل چشمگیری کاهش می‌دهد. این رویکرد، با تولید داده‌های پایه قابل اتکا، جذابیت بخش معدن را برای سرمایه‌گذاران خصوصی افزایش داده و زمینه را برای شناسایی ذخایر پنهان و عمیق فراهم می‌سازد. تمرکز بر فناوری‌های دوستدار محیط زیست مانند بایولیچینگ نیز، توسعه پایدار را در کنار رشد اقتصادی تضمین می‌کند. در مجموع، این برنامه‌ها می‌توانند ایران را به یک قطب معدنی مدرن و پیشرو در منطقه تبدیل نمایند.