یک یادداشت تحلیلی از مدیر ایمنی ایمپاسکو، بر ضرورت تحول بنیادین در نظام ایمنی معادن زغال‌سنگ کشور تأکید می‌کند. این تحلیل، پراکندگی مدیریتی پس از واگذاری معادن را عامل اصلی فروپاشی استانداردهای ایمنی و وقوع حوادث تلخ می‌داند. در این راستا، پیشنهاد می‌شود پایگاه‌های توسعه ایمنی و امداد و نجات به «مرکز توسعه ایمنی و امداد و نجات معادن زغال‌سنگ» ارتقا یابند. این مراکز می‌توانند با ایفای نقش نظارتی، آموزشی و مدیریتی، نظام یکپارچه پیشگیری از بحران را در صنعت معدنکاری کشور احیا کنند.
*نظام ایمنی؛ ضرورتی برای بقای صنعت معدن
صنعت معدنکاری زغال‌سنگ به عنوان یکی از پرخطرترین مشاغل جهان، نیازمند یک سامانه یکپارچه ایمنی است. این نظام باید بر 4 اصل پیشگیری، آمادگی، واکنش سریع و بازسازی استوار باشد. علی بهمنی، مدیر ایمنی شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو)، در یادداشتی به مناسبت سالگرد حادثه معدن معدنجوی طبس که به جان باختن 53 نفر منجر شد، بر این ضرورت تأکید کرد. تاریخ معادن زغال‌سنگ ایران با حوادثی چون فاجعه زمستان یورت گره خورده است که همگی نتیجه غفلت و نبود یک نهاد ناظر متمرکز بوده‌اند.
*فروپاشی ساختار متمرکز ایمنی پس از واگذاری‌ها
در گذشته، اغلب معادن زغال‌سنگ تحت مدیریت شرکت‌های بزرگی مانند ایمیدرو و ایمپاسکو فعالیت می‌کردند. این ساختار متمرکز، یک نظام یکپارچه ایمنی شامل استانداردها، آموزش‌های مستمر و تیم‌های تخصصی امداد و نجات را تضمین می‌کرد. اما سیاست‌های واگذاری معادن به بخش خصوصی این چارچوب منسجم را از بین برد. پراکندگی مدیریت باعث شد هر شرکت با توان مالی و اولویت‌های متفاوت به ایمنی بنگرد و در غیاب قوانین الزام‌آور، ایمنی قربانی کاهش هزینه‌ها شود. این وضعیت، انسجام مدیریت بحران را از بین برده و هماهنگی در عملیات نجات را با چالش مواجه کرده است.
*تکامل پایگاه‌های امداد و نجات از واکنش به پیشگیری
پایگاه‌های توسعه ایمنی و امداد و نجات، نقشی کلیدی در تحول ایمنی معادن ایفا می‌کنند. ایده این مراکز در ابتدای دهه 90 با هدف آموزش شکل گرفت اما به تدریج بر امداد و نجات متمرکز شد. پس از حادثه زمستان یورت، مطالبه برای ایجاد این پایگاه‌ها جدی‌تر شد و با همکاری وزارت صمت و ایمپاسکو، ایجاد 4 پایگاه در دستور کار قرار گرفت. اکنون پایگاه طبس به عنوان بزرگ‌ترین پایگاه افتتاح شده و پایگاه‌های زمستان یورت، البرز شرقی و غرب مازندران تجهیز شده‌اند. همچنین پایگاه البرز مرکزی در مراحل پایانی ساخت قرار دارد و به‌زودی فرآیند احداث پایگاه کرمان نیز آغاز خواهد شد. مهم‌تر اینکه مأموریت این مراکز از «واکنش» به «پیشگیری فعالانه» و «توسعه ایمنی» تکامل یافته است.
*پایگاه‌های ایمنی؛ محور نظام یکپارچه آینده
این پایگاه‌ها می‌توانند به ستون فقرات یک سیستم یکپارچه برای مدیریت بحران و توسعه ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور تبدیل شوند. پیشنهاد شده است که با ارتقای طرح فعلی به «مرکز توسعه ایمنی و امداد و نجات معادن زغال‌سنگ کشور»، یک نظام نظارتی یکپارچه زیر نظر وزارت صمت ایجاد گردد. این مرکز می‌تواند مسئولیت بازرسی دوره‌ای، آموزش جامع، پایش هوشمند شرایط معادن و استانداردسازی دستورالعمل‌ها را بر عهده بگیرد. همچنین این پایگاه‌ها به عنوان مرکز فرماندهی عملیات نجات در حوادث، هماهنگی کامل بین نیروها را تضمین خواهند کرد.
***
حوادث مکرر در معادن زغال‌سنگ، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سنگینی به همراه داشته و ضرورت بازنگری در حکمرانی ایمنی این صنعت را آشکار می‌سازد. تحلیل ارائه شده نشان می‌دهد که پراکندگی مدیریت پس از خصوصی‌سازی، خلاء یک نهاد ناظر قدرتمند را ایجاد کرده است. پیشنهاد ارتقای پایگاه‌های امداد و نجات به یک «مرکز ملی توسعه ایمنی»، یک راهکار ساختاری و هوشمندانه است. این اقدام می‌تواند ضمن احیای نظارت یکپارچه، از طریق پیشگیری فعالانه و استانداردسازی، هزینه‌های ناشی از حوادث را کاهش دهد. سرمایه‌گذاری بر تقویت این پایگاه‌ها، سرمایه‌گذاری مستقیم بر پایداری تولید، حفظ جان نیروی انسانی متخصص و توسعه مسئولانه این صنعت استراتژیک محسوب می‌شود.