نخستین نشست تخصصی تحلیل فقهی بیت‌کوین به میزبانی سازمان بورس و اوراق بهادار و با حضور فعالان بازار سرمایه و رمزارز برگزار شد. در این جلسه، چالش‌های فقهی طرح صندوق سرمایه‌گذاری بیت‌کوین (Bitcoin ETF)، به ویژه موضوع «مالیت» رمزارزها مورد واکاوی قرار گرفت. جواد سلطانی‌فرد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مطهری، با تبیین دیدگاه‌های فقهی مختلف، مال را «آنچه دارای ارزش مبادلی باشد» تعریف کرد. این تعریف بر اساس تمایل و رغبت مردم به یک دارایی، راه را برای پذیرش فقهی بیت‌کوین هموارتر می‌سازد.
بررسی موانع فقهی صندوق سرمایه‌گذاری بیت‌کوین (Bitcoin ETF)
در اولین نشست تخصصی با موضوع «تحلیل فقهی ماهیت فقهی بیت‌کوین»، مجید پویان‌مهر، دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، به تشریح مهم‌ترین چالش‌های فقهی پیش روی اجرای طرح صندوق سرمایه‌گذاری بیت‌کوین پرداخت. این نشست با میزبانی اداره مالی اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار گردید. حضور مدیران و کارشناسان از نهادهای کلیدی مانند بورس کالا، شرکت مشاوره سرمایه‌گذاری زاگرس، شرکت مشاوره سرمایه‌گذاری ترنج، شرکت مزدکس و شرکت سیمکس نشان از اهمیت این موضوع برای بازار سرمایه و اکوسیستم دارایی‌های دیجیتال داشت.
تبیین علمی چالش «مالیت» در رمزارزها
جواد سلطانی‌فرد، عضو هیئت علمی مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری، به عنوان سخنران اصلی این نشست، پژوهش‌های علمی خود را در زمینه چالش‌های فقهی رمزارزها با تمرکز ویژه بر بیت‌کوین ارائه کرد. او یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در این حوزه را بحث «مالیت» رمزارزها عنوان نمود. سلطانی‌فرد ابعاد فقهی این مفهوم را به عنوان یکی از شروط بنیادین برای صحت معاملات به دقت واکاوی کرد و مبانی آن را مورد بحث قرار داد.
تحلیل عناصر کلیدی مالیت از منظر فقهی
این عضو هیئت علمی دانشگاه در راستای بازشناسی عناصر مهم «مالیت»، سه مولفه اصلی را تحلیل نمود: داشتن منفعت عقلائی، مورد رغبت بودن، و عدم وجود نهی شرعی. وی با اشاره به دیدگاه برخی از فقها، از جمله مرحوم امام خمینی (ره)، تاکید کرد که برای تحقق مالیت یک شیء، وجود منفعت شخصی نیز کفایت می‌کند. بر اساس این دیدگاه، دلیلی برای سلب احکام مالیت از مواردی که منفعت آنها شخصی است، وجود ندارد و عرف نیز چنین مواردی را به عنوان مال به رسمیت می‌شناسد.
ارائه تعریفی نوین از «مال» بر اساس ارزش مبادله‌ای
سلطانی‌فرد پس از تبیین و تحلیل دیدگاه‌های مختلف درباره عناصر اصلی مالیت در معاملات، به یک جمع‌بندی کاربردی دست یافت. او اظهار داشت که به نظر می‌رسد واژه مال در اصطلاح فقهی تفاوت معنایی چندانی با مفهوم آن نزد عرف و اهل لغت ندارد. بنابراین، می‌توان این تعریف جامع را برای مال ارائه کرد: «آنچه در نزد همه یا برخی از مردم دارای ارزش مبادلی باشد، مال نامیده می‌شود». این تعریف، تمرکز را از ماهیت فیزیکی به کارکرد اقتصادی دارایی منتقل می‌کند.
انطباق مفهوم مالیت با کارکردهای بیت‌کوین
در بخش پایانی سخنرانی، سلطانی‌فرد به تطبیق عناصر مالیت بر موضوع رمزارزها پرداخت. او با برشمردن برخی از مهم‌ترین منافعی که رمزارزها برای کاربران فراهم می‌کنند و موجب تمایل و رغبت عمومی به آنها شده‌اند، بحث خود را اینگونه جمع‌بندی کرد: مال چیزی است که ارزش مبادله‌ای دارد. این ارزش به طور طبیعی از تمایل و رغبت مردم، یا دست‌کم بخشی از آنها، به آن چیز نشأت می‌گیرد. در نتیجه، رغبت گسترده به بیت‌کوین می‌تواند مبنای مالیت آن قرار گیرد. در پایان این نشست تخصصی، مدیران و کارشناسان حاضر به تبادل نظر درباره ابعاد فنی و مدیریتی طرح صندوق سرمایه‌گذاری بیت‌کوین با توجه به چالش‌های فقهی مطرح‌شده پرداختند.
***
این نشست تخصصی، گامی مهم در جهت ایجاد یک چارچوب قانونی و شرعی برای ادغام دارایی‌های دیجیتال در بازار سرمایه ایران محسوب می‌شود. تمرکز بر مفهوم «مالیت» و ارائه تعریفی مبتنی بر «ارزش مبادله‌ای» و «رغبت عمومی»، رویکردی عمل‌گرایانه و همسو با واقعیت‌های اقتصادی امروز است. این تبیین فقهی می‌تواند به عنوان یک زیرساخت نظری، مسیر را برای راه‌اندازی ابزارهای مالی نوینی مانند صندوق‌های قابل معامله (ETF) مبتنی بر بیت‌کوین هموار سازد. موفقیت در این زمینه، ضمن پاسخ به تقاضای موجود در بازار، به افزایش عمق و تنوع ابزارهای سرمایه‌گذاری در بورس ایران کمک شایانی خواهد کرد و می‌تواند جایگاه نهاد ناظر را در مواجهه با فناوری‌های نوین مالی تقویت نماید.