در نخستین نشست تخصصی بررسی چالش‌های فرآوری مواد معدنی در استان فارس، مدیران ارشد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور بر تغییر پارادایم سنتی معدن‌کاری تأکید کردند. دکتر محمدخانی، مدیرکل دفتر فرآوری، با معرفی «فرآوری» به عنوان حلقه مفقوده ایجاد ارزش افزوده، خواستار آغاز مطالعات فرآوری هم‌زمان با فاز اکتشاف شد. همچنین دکتر علی نیک‌عهد، مدیرکل منطقه جنوب، از به کارگیری هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین برای شناسایی دقیق دارایی‌های معدنی خبر داد. در این نشست، چالش‌های عملیاتی بخش خصوصی نظیر تأمین انرژی، موانع گمرکی و فرسودگی ماشین‌آلات نیز بررسی و مقرر شد راهکارهای اجرایی به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه شود.
تغییر استراتژیک: ادغام اکتشاف و فرآوری برای حداکثر بهره‌وری
دکتر محمدخانی در این نشست تخصصی که با حضور فعالان معدنی استان فارس برگزار شد، بر لزوم بازنگری در چرخه سنتی معدن‌کاری تأکید کرد. وی اظهار داشت که فرآوری نباید به عنوان مرحله‌ای جداگانه و پس از پایان استخراج دیده شود، بلکه باید هم‌زمان با مراحل اولیه اکتشاف آغاز گردد. این هم‌زمانی امکان شناسایی دقیق عناصر همراه و محصولات جانبی (By-products) را فراهم می‌کند که می‌تواند اقتصاد پروژه را دگرگون سازد. سازمان زمین‌شناسی به عنوان یک نهاد حاکمیتی و سیاست‌گذار، وظیفه دارد مسیر سرمایه‌گذاری‌ها را به سمتی هدایت کند که بیشترین بازدهی و ارزش افزوده را برای کشور به ارمغان آورد.
تمرکز بر زنجیره ارزش مس و شناسایی دقیق کانسنگ‌ها
یکی از محورهای اصلی سخنان مدیرکل دفتر فرآوری، پتانسیل‌های عظیم کشور در حوزه ذخایر مس بود. محمدخانی با اشاره به اهمیت استراتژیک فلز مس در آینده صنایع جهانی، بر ضرورت هدایت سرمایه‌های بخش خصوصی و دولتی به سمت صنایع پایین‌دستی این فلز تأکید کرد. او همچنین «شناسایی و خواص‌سنجی دقیق کانسنگ‌ها» را سنگ بنای موفقیت در فرآوری دانست و تصریح کرد:
«بدون شناخت دقیق کانی‌شناسی و ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی ماده معدنی، طراحی کارخانه فرآوری با ریسک بالایی مواجه خواهد شد؛ لذا شناخت دقیق، کلید رفع چالش‌های فنی و بهبود کیفیت محصول نهایی است.»
رویکرد فناورانه: هوش مصنوعی و هم‌افزایی منطقه‌ای
دکتر علی نیک‌عهد، مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور، در بخش دیگری از این نشست به تشریح رویکردهای نوین سازمان پرداخت. وی اعلام کرد که شناسایی دارایی‌های معدنی کشور دیگر با روش‌های سنتی به تنهایی پاسخگو نیست و این سازمان استفاده از فناوری‌های نوظهور و هوش مصنوعی را در دستور کار اکتشافات قرار داده است. نیک‌عهد تأکید کرد که اداره کل جنوب خود را موظف می‌داند تا با ایجاد هم‌افزایی میان متخصصان دانشگاهی و مجتمع‌های معدنی، بستری برای تبادل دانش و تجربه فراهم کند. وی با قدردانی از نگاه کارشناسی دولت چهاردهم، آمادگی این مرکز را برای پیگیری ایده‌های نوآورانه در سطح استان و ملی اعلام کرد.
لیست سیاه چالش‌های عملیاتی معدن‌کاران
بخش قابل توجهی از این نشست به شنیدن صدای بخش خصوصی و بررسی موانع واقعی تولید اختصاص داشت. فعالان معدنی استان فارس، به‌ویژه در حوزه سنگ‌آهن و خاک نسوز، چالش‌های خود را مطرح کردند که اهم آن‌ها عبارتند از:
- بحران در تأمین پایدار انرژی و سوخت برای ماشین‌آلات و خطوط تولید.
- مشکلات عدیده در فرآیند تأمین زمین و اخذ مجوزهای لازم.
- دیوان‌سالاری پیچیده و عدم پاسخگویی سریع دستگاه‌های ذینفع به استعلامات قانونی.
- موانع گمرکی سنگین در مسیر ترخیص کالا و قطعات یدکی ضروری.
- فرسودگی ناوگان و دشواری‌های واردات ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی مدرن.
مقرر شد این چالش‌ها جمع‌بندی شده و برای تصمیم‌گیری کلان به وزارت صمت ارسال گردد.
***
تأکید بر شروع مطالعات فرآوری در فاز اکتشاف، یک رویکرد کاملاً اقتصادی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری (De-risking) است. در بسیاری از پروژه‌های معدنی، عدم شناخت صحیح از قابلیت فرآوری کانسنگ (Met-Test Work) منجر به شکست پروژه پس از هزینه‌های سنگین استخراج می‌شود. با ادغام این دو مرحله، سرمایه‌گذار در همان ابتدا از عیار قابل بازیافت (Recovery Rate) و هزینه‌های عملیاتی (OPEX) آگاه می‌شود. علاوه بر این، تمرکز بر صنایع پایین‌دستی مس و جلوگیری از خام‌فروشی، حاشیه سود صنعت را از نوسانات قیمت جهانی مواد خام ایمن کرده و اشتغال پایدار تخصصی ایجاد می‌کند. حل مشکل ماشین‌آلات نیز مستقیماً بر کاهش قیمت تمام‌شده محصول تأثیرگذار است.