تحولات اخیر در صنعت مالی جهانی نشان میدهد که رابطه بانکها و فینتکها از فاز رقابت مستقیم عبور کرده و به مرحله همزیستی استراتژیک رسیده است. گزارشهای معتبر پیشبینی میکنند که تا سال 2026 میلادی، بیش از 30 درصد درآمد بانکها از طریق مدلهای پلتفرمی و همکاری با فینتکها محقق خواهد شد. در این ساختار جدید، بانکها زیرساخت و اعتماد را تامین میکنند و فینتکها وظیفه نوآوری و چابکی را بر عهده دارند. سناریوهای آینده بر ادغام بیشتر و تقسیم کار تخصصی در بازار متمرکز است.
گذار از تقابل به تعامل؛ تغییر پارادایم مالی
داستان تحول در صنعت مالی از دهه 2010 میلادی آغاز شد؛ زمانی که نخستین نسل فینتکها با شعار دور زدن ساختارهای سنتی پا به عرصه گذاشتند. برندهایی مانند PayPal، TransferWise (Wise) و Revolut با ارائه خدماتی سریعتر و ارزانتر، انحصار بانکها را به چالش کشیدند. در آن زمان، بانکها این موج نوظهور را تهدیدی جدی برای سهم بازار و انحصار اطلاعاتی خود میدانستند. اما واقعیت بازار خیلی زود خود را تحمیل کرد. فینتکها دریافتند که برای بقا و مقیاسپذیری به اعتماد و مجوزهای بانکی نیاز دارند. متقابلاً بانکها نیز فهمیدند که بدون فناوری چابک فینتکها، در اقتصاد دیجیتال محکوم به فنا هستند. این درک متقابل، رقابت خاموش را به همکاری استراتژیک تبدیل کرد.
معماریهای نوین همکاری؛ از ادغام تا بانکداری باز
همکاری میان این دو بازیگر اکنون در قالب مدلهای مشخصی استانداردسازی شده است. یکی از رایجترین مدلها، «همزیستی زیرساختی» است. نمونه بارز این مدل، همکاری Goldman Sachs با شرکت اپل برای صدور Apple Card است که در آن بانک نقش زیرساختی و اپل نقش رابط کاربری را ایفا میکند. مدل دیگر، «ادغام و تملک» است که بانکهایی مانند BBVA اسپانیا با خرید استارتاپهایی نظیر Holvi، تکنولوژی و تیم چابک را به درون سازمان خود تزریق میکنند. همچنین با اجرای مقررات PSD2 در اروپا، مدل «بانکداری باز» رواج یافته است. برای مثال، Starling Bank در بریتانیا با اتصال بیش از 70 اپلیکیشن فینتک به اکوسیستم خود، خدمات متنوعی از حسابداری تا تحلیل رفتار مالی را به مشتریان ارائه میدهد.
بانک به مثابه پلتفرم؛ انقلاب درآمدی 2026
یکی از پیشروترین مدلهای همکاری، تبدیل شدن بانک به پلتفرم است. در این رویکرد، بانک نقش هسته مرکزی و زیرساختی را ایفا میکند و فینتکها مانند برنامههای کاربردی روی آن سوار میشوند. گزارش موسسه McKinsey در سال 2024 پیشبینی کرده است که تا سال 2026 میلادی، بیش از 30 درصد از درآمد بانکها از طریق همین مدلهای پلتفرمی و شراکت با فینتکها حاصل میشود. این آمار نشان میدهد که مفهوم بانک از یک نهاد صرفاً مالی در حال تغییر به یک «پلتفرم فناوری مالی» است که جریانهای درآمدی جدیدی را خلق میکند.
موتور محرک رشد دوطرفه؛ دستاوردها و امتیازات
این همافزایی منافع گستردهای برای هر دو طرف معادله دارد. بانکها از طریق این شراکت به فناوریهای لبه دانش مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و یادگیری ماشین دسترسی پیدا میکنند و هزینههای تحقیق و توسعه داخلی خود را کاهش میدهند. از سوی دیگر، فینتکها با اتصال به زیرساختهای بانکی، از نعمت اعتماد کاربران و دادههای مالی واقعی برای تحلیلهای دقیقتر بهرهمند میشوند. این تعامل باعث میشود فینتکها بتوانند مسیر توسعه جهانی خود را با سرعت بیشتری طی کنند و چالشهای مربوط به الزامات نظارتی و قانونی را راحتتر پشت سر بگذارند.
شکاف فرهنگی و چالشهای مسیر تکامل
با وجود تمام مزایا، مسیر همکاری همچنان ناهموار است. نظرسنجی Deloitte Global Fintech Study در سال 2023 نشان میدهد که حدود 55 درصد از مدیران بانکی، تفاوتهای فرهنگی را مانع اصلی همکاری میدانند. فینتکها بر چابکی و ریسکپذیری تمرکز دارند، در حالی که بانکها اولویت را بر کنترل و انطباق میگذارند. علاوه بر این، نگرانیهای امنیتی در خصوص اشتراکگذاری دادهها در اکوسیستم باز و تعارض منافع در بخشهایی مانند پرداخت خرد، همچنان چالشبرانگیز است. نبود شفافیت قانونی در بسیاری از کشورها نیز بر پیچیدگی این روابط میافزاید.
سه سناریوی محتمل برای افق پیشرو
آینده این رابطه در قالب سه سناریو قابل تصور است. سناریوی اول «همگرایی کامل» است که در آن مرزهای تفکیککننده از بین رفته و تجربهای یکپارچه برای مشتری خلق میشود. سناریوی دوم «تقسیم بازار» است؛ به این معنا که بانکها بر مشتریان شرکتی و کلان تمرکز کنند و فینتکها بازار خرد و پرداختهای دیجیتال را در دست بگیرند. سناریوی سوم که طبق تحلیل Boston Consulting Group احتمال وقوع آن کمتر از 20 درصد است، «بازگشت به رقابت» در اثر بحرانهای اعتماد احتمالی است. با این حال، شواهد نشان میدهد که مسیر غالب، همان همزیستی هوشمند خواهد بود.
الگوهای موفق جهانی؛ نقشه راه مشارکت
نمونههای عینی در سطح جهان، موفقیت این تغییر رویکرد را تایید میکنند. همکاری HSBC و Tink در سوئد برای تحلیل داده، سیستم اعتبارسنجی آنی حاصل همکاری JP Morgan و OnDeck، و برنامه جهانی Mastercard Start Path که بیش از 300 فینتک را به شبکه بانکی متصل کرده است، همگی گواه این مدعاست. گزارش مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) در سال 2024 نیز تاکید میکند که آینده بانکداری نه در رقابت، بلکه در تعامل است. در نهایت، برنده اصلی این تعامل مشتریانی هستند که خدماتی شفافتر، سریعتر و شخصیسازیشده دریافت خواهند کرد.
***
بررسی روندهای جهانی نشان میدهد که همزیستی بانک و فینتک دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت اجتنابناپذیر برای بقا در اقتصاد دادهمحور است. آمار وابستگی 30 درصدی درآمدهای آتی بانکها به مدلهای پلتفرمی، اثبات میکند که ارزش افزوده در صنعت مالی از انحصارگرایی به سمت اکوسیستمهای باز در حال جابجایی است. بانکهایی که نتوانند خود را با فرهنگ چابک فینتکها تطبیق دهند، به تدریج به لایههای زیرین و کمسود زنجیره ارزش رانده خواهند شد. آینده متعلق به نهادهایی است که بتوانند داده و اعتماد را در بستری از نوآوری تکنولوژیک ادغام کنند.