مدیر طرح تأمین ناوگان مترویی ایدرو از اجرای ابَرپروژه تجهیز خطوط ریلی درونشهری با ارزشی بالغ بر 3 میلیارد یورو خبر داد. بر اساس این نقشهراه استراتژیک، طی 4 تا 5 سال آینده مجموعاً 945 واگن جدید به شبکه حملونقل 9 کلانشهر کشور تزریق خواهد شد که سهم پایتخت از این نوسازی، دو برابر شدن ظرفیت فعلی است. در این طرح ملی که با عمق ساخت داخل 55 درصدی اجرا میشود، نخستین محموله واگنها تا پایان سال جاری وارد چرخه خدمترسانی میشوند.
نقشه راه استراتژیک برای نوسازی ناوگان ریلی
طرح جامع تأمین ناوگان مترویی کلانشهرهای ایران که در ادبیات صنعتی به «طرح 2000 دستگاه واگن» شهرت یافته، یک خیز بلند برای تحول در زیرساختهای حملونقل عمومی محسوب میشود. پیمان هاتفی نژاد، مدیر طرح تأمین ناوگان مترویی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، هدف غایی این پروژه را کاهش سرفاصلههای زمانی حرکت قطارها و ارتقای سهم سفر با مترو در سبد حملونقل شهری ترسیم کرده است. این پروژه عظیم ملی، چتر حمایتی خود را بر سر 9 کلانشهر اصلی شامل تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز، قم، کرج و کرمانشاه گسترانده است. در ساختار اجرایی این طرح، ایدرو وظیفه راهبری و مدیریت کلان را بر عهده دارد و وزارت کشور به همراه سازمان شهرداریها نقش بازوی اجرایی را ایفا میکنند. شهرداریهای این 9 شهر نیز به عنوان بهرهبرداران نهایی، ضلع سوم این مثلث عملیاتی را تشکیل میدهند تا با هماهنگی پیمانکاران داخلی و خارجی، پروژه در مسیر صحیح هدایت شود.
دو برابر شدن ظرفیت پایتخت با 1071 واگن جدید
تهران به عنوان پیشگام صنعت مترو در ایران که فعالیت خود را از سال 1378 آغاز کرده، هماکنون با چالش فرسودگی و کمبود ناوگان روبروست. آمارهای رسمی نشان میدهد که در حال حاضر 167 قطار متشکل از 1181 واگن در خطوط پایتخت فعال هستند. با این حال، با توجه به رشد روزافزون تقاضا، طرح جدید تمرکز ویژهای بر تهران دارد. طبق برنامهریزیهای انجام شده، مجموعاً 1071 واگن طی سه قرارداد مجزا برای شبکه مترو تهران پیشبینی شده است. این حجم از تزریق ناوگان به گونهای مهندسی شده که ظرفیت جابجایی مسافر در پایتخت را تقریباً به دو برابر وضعیت فعلی ارتقا خواهد داد. پروژه استراتژیک 630 واگن تهران که عملیات اجرایی آن از سال 1402 کلید خورده، در صدر اولویتها قرار دارد و طبق جدول زمانبندی، نخستین قطارهای حاصل از این قرارداد تا پایان سال جاری وارد کشور خواهند شد.
سهم سایر کلانشهرها و جهش 3.5 برابری ظرفیت
نگاه توسعهای این طرح تنها محدود به پایتخت نیست و سایر کلانشهرها نیز سهم قابل توجهی از این کیک بودجهای دارند. هماکنون در شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز، مشهد، قم و کرج حدود 374 واگن در حال خدمترسانی هستند. در طرح جدید، قراردادهایی برای تأمین 315 واگن، یک بسته اختصاصی 50 واگنی برای قم و همچنین 699 واگن دیگر تعریف شده است. برآوردها حاکی از آن است که با تحقق کامل این قراردادها، ظرفیت ناوگان ریلی در کلانشهرهای غیر از تهران تا 3.5 برابر افزایش خواهد یافت. این جهش آماری نشاندهنده عزم جدی برای تمرکززدایی و توسعه عدالت در زیرساختهای حملونقل عمومی در سراسر کشور است.
تقویم زمانی تحویل و جریان ورود قطارها
زمانبندی دقیق و مهندسیشده، یکی از ارکان موفقیت این پروژه به شمار میرود. بر اساس اعلام مدیر طرح، فرآیند ورود ناوگان جدید از روزهای پایانی سال جاری آغاز میشود و این جریان تا پایان سال 1407 به صورت مستمر ادامه خواهد داشت. برنامه عملیاتی به گونهای تدوین شده که به طور متوسط ماهانه بیش از 20 واگن جدید تحویل شبکه ریلی کشور شود. به طور خاص برای تهران، برنامهریزیها نشان میدهد که طی 3 سال آینده، 90 رام قطار به تدریج به خطوط مترو اضافه خواهند شد. این تزریق تدریجی و مداوم، امکان مدیریت بهتر ترافیک و بهبود شاخصهای بهرهبرداری را فراهم میکند.
سرمایهگذاری 3 میلیارد یورویی و تأمین قطعات یدکی
ابعاد مالی این ابرپروژه نشاندهنده حجم عظیم سرمایهگذاری صورت گرفته است. ارزش مجموع پروژههای تعریف شده بالغ بر 3 میلیارد یورو برآورد میشود. ساختار تأمین مالی این طرح ترکیبی هوشمندانه از منابع فاینانس خارجی و اعتبارات داخلی است که امکان پیشبرد همزمان چندین قرارداد بزرگ را میسر ساخته است. علاوه بر خرید واگن، نگاه ویژهای به بحث نگهداری و پایداری ناوگان نیز وجود دارد. در همین راستا، بودجهای معادل 50 میلیون یورو صرفاً برای تأمین قطعات یدکی ضروری اختصاص یافته است. این سرمایهگذاری جانبی، نقش حیاتی در تضمین کیفیت سرویسدهی، کاهش خرابیها و امکان انجام تعمیرات اساسی (Overhaul) روی قطارهای قدیمی، بهویژه در شبکه پرفشار تهران ایفا خواهد کرد.
ارتقای عمق ساخت داخل و فناوری بومی
یکی از دستاوردهای کلیدی این طرح، تغییر رویکرد از واردات صرف به سمت تولید مشترک و انتقال فناوری است. در حالی که در پروژههای پیشین سهم ساخت داخل حداکثر به 35 درصد میرسید، در قراردادهای جدید این شاخص به حدود 55 درصد افزایش یافته است. این تغییر استراتژی منجر به اشتغالزایی گسترده و تقویت زنجیره تأمین صنایع ریلی کشور میشود. همزمان با این پروژه، طرح «قطار ملی ایران» نیز با شتاب مناسبی در حال پیشرفت است. این قطار ملی که سهم بومیسازی در آن به 85 درصد رسیده، اکنون آماده ورود به مرحله بهرهبرداری است. همافزایی میان پروژه تأمین واگن خارجی با عمق ساخت داخل بالا و پروژه قطار ملی، زیربنای استقلال صنعتی کشور در حوزه ریلی را مستحکم میکند.
پیامدهای زیستمحیطی و رفاهی
اجرای موفق این طرح فراتر از آمار و ارقام مهندسی، تأثیرات ملموسی بر کیفیت زندگی شهروندان خواهد داشت. کاهش سرفاصله حرکت قطارها به معنای کاهش زمان انتظار مسافران و جلوگیری از ازدحام بیش از حد در ایستگاههاست. افزایش ظرفیت ناوگان به طور مستقیم بر کاهش استفاده از خودروهای شخصی، روانسازی ترافیک شهری و در نتیجه کاهش آلایندههای جوی اثرگذار است. این پروژه به عنوان بخشی از کلانبرنامه دولت برای توسعه حملونقل پاک، رفاه عمومی را ارتقا داده و گامی عملی در جهت تحقق هوای پاک در کلانشهرهای درگیر با معضل آلودگی محسوب میشود.
***
تزریق قریبالوقوع 945 واگن جدید به شبکه ریلی کشور، نشاندهنده یک تغییر فاز جدی از «برنامهریزی» به «اجرا» در صنعت حملونقل عمومی است. تخصیص 3 میلیارد یورو اعتبار ارزی در شرایط اقتصادی کنونی، بیانگر اولویت بالای توسعه زیرساختهای شهری برای سیاستگذاران است. افزایش سهم ساخت داخل به 55 درصد، نه تنها از خروج گسترده ارز جلوگیری میکند، بلکه با فعالسازی ظرفیتهای صنعتی راکد، اکوسیستم ریلی کشور را توانمندتر میسازد. موفقیت نهایی این طرح، مشروط به تأمین پایدار منابع مالی و هماهنگی دقیق بیندستگاهی است تا هدف دو برابر شدن ظرفیت مترو پایتخت تا سال 1407 محقق شود.