سبحانی: اعلام جزئیات نشست و ارزش تولید از دست رفته زنجیره فولاد
این نشست خبری در روز شنبه، سوم خردادماه، با حضور جناب آقای بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، و همچنین جناب آقای سید رسول خلیفه سلطانی، دبیر انجمن، جناب آقای وحید یعقوبی، معاون اجرایی، و آقایان احسان دشتیانه، بهادر احرامیان، جهاندار شکری و محسن خراسانی، اعضای هیئت‌مدیره این تشکل صنفی، به همراه جمعی از اصحاب رسانه برگزار گردید. جناب آقای سبحانی در آغاز سخنان خود به تشریح ابعاد این زیان پرداخت و اظهار داشت: “ارزش تولید ازدست‌رفته آهن و فولاد کشور صرفاً از محل محدودیت‌های انرژی در سال هزار و چهارصد حدود سه میلیارد و چهارصد و بیست و یک میلیون دلار برآورد می‌شود. این رقم در هر یک از سال‌های هزار و چهارصد و یک و هزار و چهارصد و دو به بیش از دو و نیم میلیارد دلار رسیده و برآوردها برای سال هزار و چهارصد و سه نیز نشان‌دهنده زیانی بالغ بر پنج و نیم میلیارد دلار است. در مجموع، زنجیره آهن و فولاد کشور به‌واسطه محدودیت‌های انرژی در طی این چهار سال، بیش از چهارده میلیارد دلار زیان دیده است.”
کاهش پنج و هفت دهم درصدی تولید فولاد خام در سایه محدودیت‌های همزمان انرژی
جناب آقای بهرام سبحانی در ادامه به تفصیل به چالش‌های جاری صنعت فولاد پرداخت و گفت: “در سال هزار و چهارصد و سه، تولید فولاد خام کشور نسبت به سال پیش از آن با کاهشی معادل پنج و هفت دهم درصد مواجه شد. علت اصلی و ریشه‌ای این افت تولید، افزایش همزمان و گسترده محدودیت‌ها در تأمین دو حامل کلیدی انرژی، یعنی برق و گاز، برای کارخانه‌های فولادسازی بوده است. در سال هزار و چهارصد و دو، این مشکلات عمدتاً به‌صورت جداگانه و فصلی بروز می‌کرد، اما متاسفانه محدودیت‌های اعمال‌شده در سال هزار و چهارصد و سه، همزمان و با دامنه‌ای وسیع‌تر به صنایع تحمیل شد.” وی افزود: “این موضوع در نهایت موجب شد تا تولید واقعی فولاد کشور به حدود سی میلیون تن کاهش یابد، این در حالی است که ظرفیت نصب‌شده و آماده به‌کار صنعت فولاد کشور بیش از پنجاه میلیون تن در سال است.”
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران همچنین اشاره کرد: “با وجود کاهش کلی در تولید فولاد خام، در برخی از بخش‌های زنجیره ارزش، شاهد رشد بوده‌ایم. به عنوان مثال، تولید آهن اسفنجی رشد هشت درصدی را تجربه کرد و تولید گندله و کنسانتره سنگ‌آهن نیز به ترتیب با افزایش نیم درصدی و شش و هفت دهم درصدی همراه بوده است. این آمار به وضوح نشان می‌دهد که در صورت تأمین مستمر و قابل اتکای انرژی و مواد اولیه، ظرفیت بالقوه و قابل تحقق تولید در صنعت فولاد کشور بسیار بیشتر از ارقام فعلی است.”
سبحانی: انتقاد از کاهش نود درصدی ظرفیت مصرف برق کارخانه‌های فولادی در سال جاری
جناب آقای سبحانی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع توزیع انرژی اشاره کرد و ادامه داد: “متاسفانه در شرایط فعلی، عدالت در توزیع برق به درستی رعایت نمی‌شود. برخی از صنایع، به‌ویژه صنعت فولاد، به دلیل اهمیت اقتصادی بالا، نقش کلیدی در اشتغال‌زایی و همچنین سهم قابل توجه در ارزآوری برای کشور، باید در اولویت تخصیص انرژی قرار داشته باشند. اما در عمل شاهد هستیم که برق برخی کارخانه‌ها به طور کامل قطع می‌شود یا این واحدها ملزم به کاهش نود درصدی مصرف برق خود می‌شوند؛ تصمیمی که نه منطقی است و نه عادلانه.” وی تاکید کرد: “این وضعیت در شرایطی رخ می‌دهد که طبق توافقات اولیه صورت‌گرفته، بنا بود حدود ده تا پانزده درصد از ظرفیت برق مصرفی صنایع فولادی در زمان‌های اوج مصرف کاهش پیدا کند، اما حالا این شرایط کاملاً برعکس شده و در عمل نود درصد از برق موردنیاز فولادسازان قطع شده است.”
جایگاه استراتژیک صنعت فولاد پس از پتروشیمی به عنوان دومین منبع درآمد غیرنفتی
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با تاکید بر اهمیت حفظ این صنعت افزود: “این نوع برخورد با صنایع، نه‌تنها به فرآیندهای تولید و پایداری اشتغال آسیب جدی می‌زند، بلکه در نهایت ضربه‌ای به اقتصاد کلان کشور وارد می‌کند. صنعت فولاد با وجود سرمایه‌گذاری‌های عظیم انجام شده و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز دنیا، باید مورد حمایت قرار گرفته و حفظ شود.” وی خاطرنشان کرد: “درحالی‌که بخشی از مشکلات موجود به کمبود واقعی برق در کشور مربوط می‌شود، مدیریت نادرست منابع و نبود هماهنگی لازم میان وزارت نیرو و بخش‌های مختلف صنعتی، چالش را تشدید کرده است.”
جناب آقای سبحانی اضافه کرد: “برخی صنایع دیگر مانند سیمان نیز با افزایش ناگهانی قیمت و التهاب در بازار مواجه شده‌اند، اما وضعیت صنعت فولاد به مراتب حساس‌تر است. باید توجه داشت که صنعت فولاد، پس از صنعت پتروشیمی، دومین منبع مهم درآمدهای غیرنفتی برای کشور محسوب می‌شود و هرگونه اختلال، قطع برق یا کاهش تولید در آن، پیامدهای اقتصادی سنگین و گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت. همچنین، باید این نکته را مدنظر قرار داد که صنایع، مسئول تولید برق نیستند و انتظار اینکه آن‌ها رأساً اقدام به تولید برق مورد نیاز خود کنند، در بسیاری از موارد غیرمنطقی و ناممکن است.”
پتانسیل تولید سی و نه میلیون تن فولاد در صورت رفع موانع
ایشان در خصوص ظرفیت‌های بالقوه تولید اظهار داشت: “در فروردین‌ماه، با توجه به ظرفیت‌های نصب‌شده و آماده به‌کار در صنعت فولاد کشور، پیش‌بینی می‌شد که تولید سالانه بتواند به رقم سی و نه میلیون تن برسد. اما در عمل، شاهد بودیم که تولید نهایی سالانه به حدود سی میلیون تن کاهش یافت. این کاهش قابل توجه در تولید، عمدتاً به دلیل مشکلاتی نظیر کمبود مواد اولیه و به‌ویژه محدودیت‌های شدید در تأمین برق صنایع بزرگ، خصوصاً در فصل گرم تابستان، بوده است. این میزان کاهش تولید، معادل حدود یک‌سوم از پتانسیل تولید فولاد کشور در سال هزار و چهارصد و سه است که از دست رفته تلقی می‌شود.”
تحلیل وضعیت صادرات؛ کاهش در فولاد خام و رشد در محصولات طویل و ورق
جناب آقای سبحانی در خصوص آمار صادراتی صنعت فولاد تصریح کرد: “در سال هزار و چهارصد و سه، صادرات محصولات طویل فولادی نظیر تیرآهن، میلگرد و نبشی با افزایش چهارده درصدی نسبت به سال قبل، به بیش از سه میلیون و دویست و هفتاد و یک هزار تن رسید. همچنین، صادرات انواع ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار با رشد نوزده درصدی به حدود پانصد و هفتاد و چهار هزار تن افزایش یافت. در مقابل، صادرات فولاد خام (شامل بیلت، بلوم و اسلب) به دلیل عواملی چون اختلاف نرخ ارز نیمایی و ارز بازار آزاد، با کاهش بیست و دو درصدی مواجه شد؛ هرچند در ماه‌های پایانی سال، اصلاحاتی در سیاست‌های ارزی صورت گرفت که تا حدی این روند را تعدیل کرد.”
وی در تکمیل این بخش افزود: “از منظر ارزش دلاری، صادرات مقاطع طویل در سال هزار و چهارصد و سه با رشد نه درصدی به حدود یک و پنجاه و نه صدم میلیارد دلار و صادرات ورق نیز با رشد دوازده درصدی ارزشی، به سیصد و چهل و سه میلیون دلار رسید. در بخش فولاد خام، به دلیل افت قیمت‌های جهانی، ارزش صادرات با کاهش بیست و شش درصدی مواجه شد و به حدود دو و هفتاد و هفت صدم میلیارد دلار رسید. در سال هزار و چهارصد و سه، واردات ورق‌های سرد، گرم و پوشش‌دار با افزایش پنج درصدی به یک میلیون و چهارصد و هفتاد و یک هزار تن رسید، اما ارزش واردات این محصولات سه درصد کاهش یافت که نشان‌دهنده افت قیمت‌های جهانی است. واردات سایر محصولات مانند بیلت و آهن اسفنجی تقریباً بدون تغییر چشمگیری باقی ماند.”
سبحانی: آسیب صادرات غیررسمی و دامپینگ به بازارهای هدف فولاد ایران
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در خصوص وضعیت صادرات در ابتدای سال جاری گفت: “در فروردین‌ماه هزار و چهارصد و چهار، تولید محصولات طویل نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش یک و یک دهم درصدی مواجه شد، اما خوشبختانه تولید فولاد خام با افزایش چهار و شش دهم درصدی همراه بود که می‌تواند نشانه مثبتی در آغاز سال جدید تلقی شود. با این حال، در همین مدت، صادرات محصولات نوردی با کاهش هجده درصدی روبرو شده است.” وی افزود: “بخشی از این کاهش صادرات رسمی، به دلیل فعالیت واسطه‌ها و استفاده گسترده از کارت‌های بازرگانی یکبارمصرف است که باعث عدم ثبت دقیق صادرات در آمارهای رسمی و کاهش شفافیت در این حوزه می‌شود. این پدیده صادرات غیررسمی، علاوه بر آسیب رساندن به درآمدهای ارزی کشور، موجب ایجاد رقابت ناسالم، فروش محصولات زیر قیمت تمام‌شده کارخانه و در نهایت، افزایش تعرفه‌های وارداتی در کشورهای مقصد، ازجمله عراق و افغانستان، شده است.”
رشد قابل توجه صد و چهل و پنج درصدی صادرات کنسانتره و نگرانی از تامین مواد اولیه
ایشان همچنین تاکید کرد: “در بخش مقاطع تخت، صادرات در فروردین‌ماه هزار و چهارصد و چهار به نوزده هزار تن رسید و قیمت‌ها نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود هفتاد درصد افزایش نشان می‌دهد. صادرات فولاد نیمه‌نهایی نیز با رشد پنجاه درصدی از سیصد و چهل و سه هزار تن به چهارصد و چهار هزار تن رسید، درحالی‌که ارزش آن از صد و سه میلیون دلار به هفتاد و هفت میلیون دلار کاهش یافته است، که نشان‌دهنده نوسانات قیمتی است.” جناب آقای سبحانی افزود: “صادرات کنسانتره سنگ‌آهن نیز رشد چشمگیری داشته است که هرچند از منظر درآمدی و ارزآوری می‌تواند مثبت ارزیابی شود، اما از منظر تأمین پایدار مواد اولیه برای صنعت فولاد کشور، نگران‌کننده است. صنایع فولادی کشور به‌شدت به کنسانتره نیاز دارند، اما ما شاهد بودیم که در سال هزار و چهارصد و سه نسبت به سال قبل، صد و چهل و پنج درصد افزایش صادرات در این ماده اولیه حیاتی داشته‌ایم.”
چالش کارت‌های بازرگانی یکبارمصرف و ناهماهنگی سامانه‌های گمرکی
جناب آقای سبحانی در خصوص سیستم بازگشت ارز حاصل از صادرات و چالش‌های آن اظهار داشت: “مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه قوانین و مقررات صادراتی، استفاده گسترده از کارت‌های بازرگانی یکبارمصرف و همچنین ناهماهنگی‌های موجود میان سامانه‌های گمرکی است. پیشنهاد مشخص ما این است که کارت‌های بازرگانی به اشخاص حقیقی یا حقوقی معتبر و دارای سابقه متصل شوند تا امکان هرگونه سوءاستفاده به حداقل کاهش یابد.” وی اضافه کرد: “در حوزه تأمین ارز نیز، صادرکنندگان موظف به بازگشت ارز حاصل از صادرات به سیستم رسمی کشور هستند و تنها پس از انجام این تعهد می‌توانند برای واردات مواد اولیه و تجهیزات، ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند. این موضوع در برخی موارد باعث ایجاد اختلال در برنامه‌ریزی تولید و تامین به‌موقع نهاده‌ها شده است.”
سبحانی: تشریح زیان پنج و نیم میلیارد دلاری زنجیره فولاد در سال گذشته
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران بار دیگر به میزان تولید و خسارات ناشی از محدودیت‌ها اشاره کرد و گفت: “با وجود ظرفیت نصب‌شده بیش از پنجاه میلیون تنی در کشور، تولید واقعی در سال هزار و چهارصد و سه حدود چهل و سه میلیون تن (اشاره به مجموع تولید زنجیره) بود. در برخی محصولات خاص مانند تیرآهن کاهش سی و دو درصدی، در میلگرد کاهش یازده درصدی، در نبشی کاهش پانزده درصدی، و در اسلب کاهش بیست و شش درصدی نسبت به ظرفیت یا برنامه تولید ثبت شده است. تولید بیلت و بلوم نیز با کاهش بیست درصدی مواجه شد.” وی تاکید کرد: “این کاهش تولید، علاوه بر عدم‌النفع مستقیم، منجر به آسیب به تجهیزات، افزایش ضایعات مواد اولیه و افت درآمد کل زنجیره شده است. به عنوان مثال، ارزش تولید ازدست‌رفته فقط در بخش ورق گرم حدود هشتصد و هشتاد میلیون دلار و سود ازدست‌رفته ناشی از آن، نود و یک میلیون دلار برآورد شده است. به‌طورکلی، زیان ناشی از کاهش تولید در کل زنجیره فولاد در سال گذشته حدود پنج و نیم میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.”
ظرفیت پنجاه میلیون تنی تولید در مقابل تولید واقعی سی میلیون تنی فولاد خام
جناب آقای سبحانی ریشه اصلی مشکل را چنین بیان کرد: “مشکل کمبود انرژی، ریشه در عدم توسعه متوازن زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری ناکافی و دیرهنگام در صنعت برق و گاز کشور طی سالیان گذشته دارد. درحالی‌که ظرفیت تولید فولاد کشور طی چند سال اخیر از حدود بیست میلیون تن به بیش از پنجاه میلیون تن افزایش یافته است، متاسفانه تأمین انرژی مورد نیاز این صنایع، متناسب با این رشد چشمگیر نبوده است.” وی افزود: “علاوه بر این، توزیع ناعادلانه برق میان صنایع مختلف و عدم اولویت‌دهی صحیح به بخش‌هایی مانند فولاد که هم ارزآور و هم اشتغال‌زا محسوب می‌شوند، چالش انرژی را در این صنایع تشدید کرده است.”
سبحانی: مزیت رقابتی ایران در تولید فولاد مبتنی بر گاز طبیعی است، نه زغال‌سنگ
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در پاسخ به برخی اظهارنظرها یادآور شد: “برخی اظهارنظرها که مطرح می‌شود، مانند مقایسه سرانه مصرف گاز ایران با کشورهای اروپایی یا مقایسه روش‌های تولید فولاد، بعضاً نادرست و گمراه‌کننده هستند. برخلاف کشورهایی که عمدتاً از زغال‌سنگ برای تولید فولاد استفاده می‌کنند، ایران به‌دلیل برخورداری از مزیت نسبی و دسترسی به منابع عظیم گاز طبیعی، از روش احیای مستقیم و کوره‌های قوس الکتریکی برای تولید فولاد بهره می‌برد که هم از نظر ملاحظات زیست‌محیطی پاک‌تر و هم از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر و متناسب با پتانسیل‌های کشور است.” وی افزود: “شرکت‌هایی که در گذشته از روش کوره بلند استفاده می‌کردند، مانند ذوب‌آهن اصفهان، در سال‌های اخیر با چالش‌ها و حتی زیان‌دهی سنگین مواجه شده‌اند. به همین دلیل، تغییر روش تولید در بسیاری از واحدهای جدید، نه از سر ضعف، بلکه بر مبنای استفاده از مزیت نسبی و منابع در دسترس کشور صورت گرفته است.”
ناترازی انرژی و تاثیر آن بر تولید فولادسازان بزرگ علیرغم سرمایه‌گذاری در خودتامینی؛ نمونه فولاد مبارکه
جناب آقای بهرام سبحانی در بخشی از گفتگوی خود با اشاره به وضعیت شرکت‌های بزرگ فولادی مانند فولاد مبارکه، اظهار داشت: “بخش قابل‌توجهی از برق مورد نیاز شرکت‌های بزرگی نظیر فولاد مبارکه از طریق نیروگاه‌های داخلی (خودتأمین) که توسط خود این شرکت‌ها احداث و راه‌اندازی شده است، تأمین می‌شود؛ اما با این وجود، باز هم شاهد هستیم که محدودیت‌های کلی انرژی در شبکه، باعث افت تولید در این واحدها و در نتیجه کل صنعت فولاد کشور شده است.”
وی افزود: “صنایع بزرگ فولادی به دلایل گوناگون با مسئله ناترازی و کمبود برق و گاز مواجه هستند. اما نکته‌ای که شاید در افکار عمومی کمتر به آن پرداخته شده، این است که برخی از این شرکت‌های پیشرو، بخش قابل‌توجهی از برق موردنیاز خود را از طریق سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های داخلی و خودتأمین، فراهم می‌کنند.”
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ادامه داد: “به عنوان مثال، شرکت فولاد مبارکه چندین نیروگاه خودتأمین، از جمله نیروگاه خورشیدی و نیروگاه سیکل ترکیبی، در اختیار دارد و بخش قابل‌توجهی از برق موردنیاز خود را از این طریق تأمین می‌کند و بخشی دیگر را نیز از طریق بورس انرژی خریداری می‌نماید. طبیعتاً، تولید این شرکت‌ها با استفاده از برق تأمین‌شده توسط خودشان یا خریداری‌شده از بورس، قابل ادامه است و وضعیت آن‌ها نسبت به شرکت‌هایی که هیچ‌گونه ظرفیت برق خودکفا ندارند و یا خریدی از بورس انرژی انجام نداده‌اند، به مراتب بهتر است.”
ایشان در پایان این بخش گفت: “با این حال، ممکن است در روزهای خاصی که محدودیت شبکه شدید است، بخشی از واحدهای تولیدی این شرکت‌ها، مانند کوره‌های قوس الکتریکی در واحد فولادسازی، به دلیل کمبود برق دریافتی از شبکه سراسری، مجبور شوند تنها با بخشی از ظرفیت اسمی خود فعالیت کنند. مثلاً در یک واحد فولادسازی ممکن است از هشت کوره موجود، تنها سه کوره امکان فعالیت داشته باشند و این امر به ناچار باعث افت تولید در برخی بخش‌ها می‌شود. هرچند ممکن است در برخی واحدهای خاص و در بازه‌های زمانی محدود، رکوردهای تولید نیز به ثبت برسد، اما در مجموع و در سطح کلان صنعت فولاد، به دلیل محدودیت‌های فراگیر انرژی، کاهش تولید محسوس و قابل توجه است.”
***
گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تصویری واضح از چالش‌های عمیق ناشی از محدودیت‌های انرژی بر یکی از صنایع مادر و استراتژیک کشور ارائه می‌دهد. زیان انباشته بیش از چهارده میلیارد دلاری طی چهار سال و کاهش پنج و هفت دهم درصدی تولید فولاد خام در سال گذشته، در کنار عدم بهره‌برداری از حدود بیست میلیون تن ظرفیت نصب‌شده، نشان‌دهنده عمق تاثیرگذاری این چالش بر پتانسیل تولید، اشتغال و ارزآوری کشور است. با این حال، رشد تولید در بخش‌هایی چون آهن اسفنجی و کنسانتره و مهم‌تر از آن، افزایش قابل توجه صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر نظیر مقاطع طویل و ورق‌های فولادی، بیانگر تاب‌آوری و ظرفیت‌های بالقوه این صنعت است. این موفقیت‌های صادراتی، علیرغم مشکلات داخلی و چالش‌هایی چون صادرات غیررسمی و دامپینگ، نشان می‌دهد که فولاد ایران همچنان در بازارهای جهانی دارای مزیت رقابتی است.
تاکید انجمن بر لزوم توزیع عادلانه انرژی، اولویت‌دهی به صنایع استراتژیک، و سرمایه‌گذاری پایدار در زیرساخت‌های انرژی، در کنار اصلاح فرآیندهایی چون بازگشت ارز و مقابله با کارت‌های بازرگانی یکبارمصرف، نقشه راهی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و حرکت به سمت تحقق کامل ظرفیت پنجاه میلیون تنی فولاد کشور است. مزیت نسبی ایران در استفاده از گاز طبیعی برای تولید فولاد به روش احیای مستقیم، یک فرصت کلیدی است که نباید با سیاست‌گذاری‌های نادرست در حوزه انرژی، به تهدید تبدیل شود. تلاش شرکت‌های بزرگ مانند فولاد مبارکه برای خودتامینی بخشی از انرژی مورد نیاز خود، اقدامی مثبت اما ناکافی در برابر چالش سراسری ناترازی انرژی است و نیازمند راه‌حل‌های کلان و ملی می‌باشد. آینده صنعت فولاد ایران در گرو تصمیمات راهبردی امروز در حوزه انرژی و حمایت همه‌جانبه از این پیشران اقتصادی است.
