فروپاشی زنجیره یکپارچه با خصوصی‌سازی بدون تدبیر
مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس در سومین نشست مدیران عامل شرکت‌های تولیدی این صنعت، خصوصی‌سازی‌های گذشته را یک «حادثه» برای صنعت توصیف کرد. به گفته محمد شریعتمداری، اگرچه این اقدام در ذات خود مثبت بود، اما نبود عقلانیت و تدبیر کافی باعث متلاشی شدن زنجیره یکپارچه پتروشیمی شد. او تصریح کرد که واگذاری‌های پراکنده، بدون آنکه زنجیره کامل در اختیار یک مجموعه قرار گیرد، مانع توسعه نظام‌مند این صنعت شده است.
فقدان نقشه راه جامع؛ چالش اصلی در سطح راهبردی
نخستین و بنیادی‌ترین چالش صنعت پتروشیمی در سطح راهبردی، نبود یک نقشه راه یکپارچه است. این ضعف باعث شده است که امروز صنعت پتروشیمی کشور از یک سند قابل اتکا و جامع در حوزه پژوهش و آینده‌نگری بی‌بهره باشد. به گفته شریعتمداری، همراه نشدن با تحولات «گام پنجم صنعتی» جهان، می‌تواند بخش بزرگی از ظرفیت‌های تولیدی ایران را در آینده بلااستفاده کند.
ضرورت خصوصی‌سازی واقعی و عقلانی
شریعتمداری با تاکید بر اینکه تنها راه توسعه واقعی صنعت پتروشیمی ایران، خصوصی‌سازی واقعی است، خواستار اجرای این فرآیند بر پایه تدبیر و عقلانیت شد. او معتقد است اگر این صنعت به طور کامل به بخش خصوصی واقعی واگذار شود، بسیاری از مشکلات کنونی مرتفع خواهد شد. این بار، واگذاری باید بر اساس یک برنامه صحیح و جامع صورت گیرد تا از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری شود.
بحران خوراک و منابع مالی؛ تهدیدهای نزدیک
یکی از نگرانی‌های جدی و عملیاتی در صنعت پتروشیمی، بحران تامین خوراک در آینده نزدیک است. مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس هشدار داد که بدون تضمین قراردادهای بلندمدت و متنوع‌سازی منابع خوراک، سودآوری بالای واحدهای پتروشیمی به سرعت از دست خواهد رفت. در کنار این چالش، محدودیت منابع مالی داخلی و خارجی نیز آینده صنعت را به طور مستقیم تهدید می‌کند و تلاش‌های گذشته برای تامین مالی کافی نبوده است.
عقب‌ماندگی در بهره‌وری و ارزش آفرینی
مقایسه عملکرد صنعتی ایران با کشورهایی مانند مصر، نشان‌دهنده ضعف در بهره‌وری و خلق ارزش افزوده است. با وجود منابع انرژی و خوراک به مراتب کمتر، تولید ناخالص صنعتی مصر در برخی حوزه‌ها 4 تا 5 برابر ایران است. این مقایسه ضرورت برداشتن گام‌های جدی در بهبود بهره‌وری، توسعه فناوری و استفاده از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را آشکار می‌سازد.
نوسازی صنعت؛ نیاز فوری پتروشیمی‌های فرسوده
بسیاری از واحدهای پتروشیمی کشور عمری طولانی دارند و نیازمند نوسازی فوری هستند. به عنوان نمونه، پتروشیمی بندر امام به یک «پیرمرد» تشبیه شده که بار سنگینی را بر دوش می‌کشد. بدون نوسازی تجهیزات، ورود فناوری‌های نو و تأمین مالی گسترده برای بازسازی، نمی‌توان آینده‌ای رقابتی برای این صنعت متصور شد.
تحول دیجیتال؛ ضرورتی برای بقا در رقابت جهانی
یکی از اولویت‌های اصلی برای حفظ جایگاه صنعت پتروشیمی، حرکت به سمت تحول دیجیتال و هوشمندسازی است. جهان به سرعت در حال استفاده از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی است و اگر پتروشیمی ایران در این مسیر گام برندارد، فاصله با رقبای جهانی روزبه‌روز بیشتر خواهد شد. لازم است یک نظام دیجیتال یکپارچه از ابتدای ورود خوراک تا صادرات محصول نهایی ایجاد شود.
چالش‌های اجرایی؛ از تحریم تا مالیات و انرژی
فشار تحریم‌ها و مشکلات ناشی از آن، چالش‌های جدی برای تولیدکنندگان ایجاد کرده است. محدودیت‌های ارزی و معطلی چندماهه برای ثبت سفارش و واردات تجهیزات حیاتی، فعالیت واحدها را مختل کرده است. علاوه بر این، شیوه‌های سختگیرانه اخذ مالیات و قطعی مکرر گاز در زمستان، موانع بزرگی بر سر راه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی هستند.
***
تحلیل سخنان مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس نشان‌دهنده یک نقطه عطف کلیدی در نگاه مدیریتی به صنعت پتروشیمی است. تاکید بر آسیب‌های ناشی از خصوصی‌سازی غیرساختارمند و فقدان نقشه راه، بیانگر ضرورت یک بازنگری استراتژیک در این صنعت است. هشدار نسبت به بحران‌های سه‌گانه «خوراک، منابع مالی و فناوری» نشان می‌دهد که سودآوری فعلی صنعت پایدار نیست و نیازمند اقدامات پیشگیرانه فوری است. طرح ایده‌هایی مانند «صندوق توسعه صنایع شیمیایی» و لزوم «تحول دیجیتال» نشانگر آن است که راهکار عبور از چالش‌ها، نه در راه‌حل‌های مقطعی، بلکه در ایجاد زیرساخت‌های مدرن مالی و فناورانه و اصلاحات ساختاری در سطح کلان دولت نهفته است. این رویکرد، صنعت پتروشیمی را از یک بنگاه صرفاً تولیدی به یک بازیگر استراتژیک در اقتصاد ملی تبدیل می‌کند.
