*مقایسه تکان‌دهنده: جایگاه ایران در اقتصاد معدنی جهان
مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، اردشیر سعدمحمدی، تصویری از اقتصاد جهانی ارائه داد. از مجموع 105 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان، سهم بخش معدن 3 تریلیون دلار است. در این میان، صنعت فولاد به تنهایی با تولید 1.9 میلیارد تن، گردش مالی 1 تریلیون دلاری را به خود اختصاص می‌دهد. سعدمحمدی با اشاره به اینکه بیش از 40 درصد اقتصاد دنیا در دست آمریکا و چین است، این پرسش را مطرح کرد که استراتژی و جایگاه ایران در این بازار عظیم کجاست.
*ضعف استراتژیک و تعریف نادرست بهره‌وری
به گفته سعدمحمدی، یکی از مشکلات اساسی، نبود شاخص‌های روشن و استراتژی مدون برای بخش معدن است. او تاکید کرد که معنای بهره‌وری در کشور به اشتباه به کار می‌رود. بهره‌وری صرفاً به معنای افزایش حجم تولید نیست، بلکه به مفهوم علمی آن یعنی به‌کارگیری تکنیک‌های نوین برای کاهش هزینه‌ها اشاره دارد. این تعریف نادرست مانعی بر سر راه توسعه واقعی و رقابت‌پذیر شدن صنعت معدن کشور شده است.
*شکاف عمیق تولید زغال‌سنگ و سنگ‌آهن با جهان
آمارها عمق این عقب‌ماندگی را بیشتر نمایان می‌کنند. در حالی که دنیا سالانه 8 میلیارد تن زغال‌سنگ تولید می‌کند که 3.7 میلیارد تن آن سهم چین است، کل تولید کنسانتره زغال‌سنگ ایران در سال 1403 تنها 1.4 میلیون تن بود. این مقام مسئول یادآور شد که تنها 700 هزار تن از تولید چین، معادل 400 برابر کل تولید ایران است. در حوزه سنگ‌آهن نیز، جهان با 180 میلیارد تن ذخیره، سالانه 2.6 میلیارد تن برای تولید فولاد استخراج می‌کند. این در حالی است که ایران از ظرفیت 600 میلیون تنی قراضه در فولادسازی جهانی نیز غفلت کرده است.
*جا ماندن از قطار اکتشافات نوین جهانی
مدیرعامل «ومعادن» به تغییر رویکرد جهانی در اکتشاف اشاره کرد. استرالیا با 51 میلیارد تن ذخیره سنگ‌آهن، اخیراً معدن دیگری با 55 میلیارد تن ذخیره و عیار 61 درصد کشف کرده است. همچنین معدن سیماندو در گینه با ذخیره 2.14 میلیارد تنی و عیار 67 درصد، به تنهایی ظرفیت تولیدی معادل کل معادن دنیا خواهد داشت. در مقابل، سرمایه‌گذاری 21.48 میلیارد دلاری جهان در اکتشاف طی سال 2012، با سقف هزینه‌های ایران قابل مقایسه نیست. سعدمحمدی افزود که حتی متولی اکتشاف در کشور مشخص نیست و این حوزه دچار آشفتگی است.
*چالش‌های ساختاری: آموزش منسوخ و ماشین‌آلات فرسوده
یکی از دلایل اصلی ضعف صنعت و معدن کشور، عقب‌ماندگی در حوزه آموزش است. به گفته سعدمحمدی، سرفصل‌های دانشگاهی در رشته معدن طی 30 سال گذشته تغییر نکرده‌اند. در نتیجه، فارغ‌التحصیلان این حوزه دانش عملی و به‌روزی از معدن‌کاری مدرن ندارند. علاوه بر این، تکنیک‌های اکتشاف در دنیا با سرعت در حال تغییر است، اما ایران همچنان با ماشین‌آلات فرسوده و روش‌های قدیمی به دنبال نتایج بزرگ است. این در حالی است که چین به تنهایی 15 میلیارد دلار در حوزه هوش مصنوعی برای معادن سرمایه‌گذاری کرده است.
*نرخ بهره‌وری پایین در زنجیره فولاد
بررسی نرخ بهره‌برداری در زنجیره فولاد ایران، گواه دیگری بر این ضعف است. نرخ بهره‌برداری در محصولاتی مانند تیرآهن 36 درصد، میلگرد 40 درصد، ورق سرد 44 درصد و ورق رنگی 31 درصد است. این اعداد در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار پایین هستند و نشان‌دهنده عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در کشور هستند.
*ریسک سودآوری متکی بر نرخ ارز
سعدمحمدی هشدار داد که سودآوری سال‌های اخیر در حوزه معدن، عمدتاً ناشی از نرخ تسعیر ارز بوده است. او این سوال را مطرح کرد که آیا برای شرایطی که نرخ ارز کاهش یابد، تدبیری اندیشیده شده است یا خیر. این وابستگی، پایداری صنعت را با ریسک جدی مواجه می‌کند و ضرورت تمرکز بر کاهش قیمت تمام‌شده را دوچندان می‌سازد.
***
تحلیل‌های مدیرعامل هلدینگ «ومعادن» تصویری هشدارآمیز از وضعیت بخش معدن ایران ترسیم می‌کند. شکاف عمیق میان ظرفیت‌های بالقوه و عملکرد واقعی، ریشه در چالش‌های ساختاری چندگانه‌ای همچون ضعف استراتژیک، فناوری منسوخ، آموزش ناکارآمد و تعریف غلط از بهره‌وری دارد. وابستگی سودآوری به نرخ ارز، یک زنگ خطر جدی برای پایداری این صنعت است و نشان می‌دهد که قدرت رقابت‌پذیری واقعی بر اساس کاهش هزینه‌ها و نوآوری شکل نگرفته است. برای خروج از این چرخه عقب‌ماندگی، بازنگری کامل در استراتژی‌های کلان، سرمایه‌گذاری هدفمند در اکتشاف و فناوری‌های نوین و نوسازی نظام آموزشی امری حیاتی و فوری به نظر می‌رسد.
