در نشست هم‌اندیشی بازار انرژی ایران، کارشناسان بر نقش کلیدی بورس انرژی در حل مشکلات ساختاری این بازار تاکید کردند. به گفته مدیرعامل بورس انرژی، تنها 5 تا 6 درصد فرآورده‌های نفتی در این بورس معامله می‌شود و تعمیق آن منافع بزرگی دارد. معاون وزیر اقتصاد، قیمت‌گذاری دستوری را عامل اصلی مشکلات دانست و معاون سازمان بورس نیز تاکید کرد راهکار واقعی برای عبور از ناترازی انرژی، استفاده از ابزارهای مالی بورس انرژی است. این نشست بر لزوم اصلاح ساختارها و استفاده از ظرفیت‌های قانونی برای واقعی‌سازی قیمت‌ها و جذب سرمایه تاکید داشت.
سهم اندک 6 درصدی فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی
محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، اعلام کرد که عمق بازار انرژی کشور هنوز در سطح مطلوبی قرار ندارد. او تصریح کرد در حال حاضر تنها 5 تا 6 درصد از کل فرآورده‌های نفتی تولیدی در کشور از مسیر بورس انرژی ایران معامله می‌شود. نظیفی تاکید کرد که تعمیق این بازار می‌تواند منافع چشمگیری برای عرضه‌کنندگان و همچنین مصرف‌کنندگان نهایی به همراه داشته باشد. او همچنین اهمیت گفت‌وگو و هم‌فکری مستمر میان نهادهای تصمیم‌گیر را یادآور شد و افزود اشتراک‌گذاری اندیشه‌ها می‌تواند بسیاری از چالش‌ها را حتی در نبود اراده مدیریتی مستقیم برطرف سازد.
ظرفیت‌های قانونی برای انتقال یارانه به انتهای زنجیره
مدیرعامل بورس انرژی به ظرفیت‌های قانونی موجود در اسناد بالادستی برای اصلاح ساختار یارانه انرژی اشاره کرد. او توضیح داد که با استفاده از بسترهای فراهم شده در قانون بودجه، برنامه هفتم توسعه و قانون رفع موانع تولید، می‌توان یارانه انرژی را به انتهای زنجیره مصرف منتقل کرد. اجرای موفق این سیاست از طریق مکانیزم‌های بورس انرژی، ضمن تسویه بخشی از بدهی‌های انباشته شرکت‌های نفتی، منافع اقتصادی قابل توجهی برای دولت و بخش خصوصی ایجاد می‌کند.
استفاده از بورس برای عرضه قراردادهای نفتی (IPC)
نظیفی به یک راهکار نوآورانه برای قراردادهای نفتی موسوم به IPC اشاره کرد و گفت امکان عرضه نفت خام و منابع مالی مرتبط با این قراردادها از طریق تابلو بورس انرژی وجود دارد. در این شیوه، پالایشگاه‌ها به عنوان خریدار مستقیم وارد عمل می‌شوند و دولت از تحویل اجباری نفت به شرکت ملی پالایش و پخش بی‌نیاز خواهد شد. این اقدام نه تنها به کاهش بدهی‌های دولت کمک می‌کند، بلکه مشکل سرمایه در گردش شرکت‌های نفتی را نیز برطرف کرده و زمینه توسعه طرح‌ها را هموار می‌سازد.
موفقیت اوراق نفت خام و آمادگی برای عرضه بنزین سوپر
با اشاره به تجربه موفق عرضه اوراق نفت خام در گذشته، نظیفی خاطرنشان کرد که این ابزار پیش‌تر آزموده شده و با سودآوری همراه بوده است. او افزود که بورس انرژی زیرساخت لازم برای حضور خریداران خارجی نفت خام را نیز فراهم کرده است. در خصوص عرضه بنزین، مدیرعامل بورس انرژی تاکید کرد که در صورت عرضه بنزین سوپر در این بازار، کشف قیمت واقعی و شفافیت بیشتر حاصل خواهد شد. او تاکید کرد که اجرای معاملات بنزین سوپر تنها به یک اراده مدیریتی نیاز دارد، زیرا تمام مقدمات زیرساختی و قانونی برای آن کاملاً فراهم است.
معامله روزانه 13 میلیون لیتر گازوئیل در بورس
مدیرعامل بورس انرژی ایران به یکی از معاملات موفق و جاری در این بازار اشاره کرد. او گفت که شرکت پالایش و پخش روزانه حدود 13 میلیون لیتر گازوئیل را با قیمت هر لیتر 37 هزار تومان در بورس انرژی عرضه می‌کند. به گفته نظیفی، این معاملات بدون ایجاد هیچ‌گونه حاشیه سیاسی یا اجتماعی و با جذابیت بالا برای خریداران در حال انجام است. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری شرکت پالایش، شرایط قیمتی مناسب‌تری برای توسعه این معاملات در آینده فراهم شود.
قیمت‌گذاری دستوری؛ ریشه اصلی مشکلات بازار انرژی
مرتضی زمانیان، معاون سیاست‌گذاری اقتصادی وزارت اقتصاد، در این نشست قیمت‌گذاری دستوری را مشکل اصلی اقتصاد ایران و به‌ویژه بازار انرژی دانست. او اظهار داشت که برخی تصور می‌کنند بازار انرژی در کنترل کامل دولت است، اما در عمل هیچ کنترل واقعی وجود ندارد و نتیجه این وضعیت، سیاسی شدن شدید این بازار است. زمانیان افزود بخش انرژی مسئولیت‌های گسترده‌ای از تامین معیشت تا کالابرگ بر عهده دارد، اما منافع حاصل از آن به این حوزه بازنمی‌گردد و زیرساخت‌ها نیز فرسوده شده‌اند.
بورس انرژی؛ راهکار واقعی حل ناترازی
حمید یاری، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، تاکید کرد که اگر قرار است ناترازی‌های انرژی کشور حل شود، راهکار واقعی، استفاده از بورس انرژی است. او با اشاره به پیامدهای منفی دستکاری قیمت در شرکت‌های پالایشی، افزود که این اقدام مشکلات را از سطح جامعه به شرکت‌ها منتقل کرده و صورت‌های مالی آن‌ها نشان می‌دهد ادامه این روش ممکن نیست. یاری تاکید کرد ابزارهای بورس انرژی کامل و آماده استفاده هستند و می‌توانند قیمت‌های واقعی را تعیین کرده و نیاز مصرف‌کننده را پاسخ دهند.
جلوگیری از زیان ناشی از ارزان‌فروشی انرژی
محسن خدابخش، رئیس هیات‌مدیره بانک سینا، توضیح داد که سیاست عرضه ارزان سوخت موجب شده شرکت‌ها به جای سرمایه‌گذاری در فناوری، به سمت فعالیت‌های انرژی‌بر حرکت کنند. او افزود در شرایط فعلی اگر قیمت انرژی اصلاح شود، بسیاری از این صنایع صرفه اقتصادی خود را از دست خواهند داد. خدابخش تاکید کرد بورس انرژی ایران این ظرفیت را دارد که با ابزارهایی مانند گواهی صرفه‌جویی، از تداوم زیان ناشی از ارزان‌فروشی انرژی جلوگیری کند.
نقش کلیدی گاز در سبد انرژی و ظرفیت بورس
علی اصغر رجبی، مدیر انرژی و کربن شرکت ملی گاز ایران، اعلام کرد که بیش از 72 درصد از انرژی مصرفی ایران را گاز تشکیل می‌دهد. او بورس انرژی را بهترین مسیر برای تأمین مالی در بخش انرژی توصیف کرد. رجبی مثال زد که اخیراً هر مترمکعب گاز صرفه‌جویی شده در بخش خانگی، به ارزش 17 هزار تومان در قالب گواهی صرفه‌جویی در بورس انرژی به فروش رفته است. به گفته او، تاکنون حدود 8 همت از محل صرفه‌جویی به شرکت‌ها پرداخت شده و 10 همت نیز از محل پروژه‌های بهینه‌سازی درآمد حاصل شده است.
مهار قاچاق نفت سفید با معاملات بورسی
نعمت‌اله نجفی، عضو هیأت‌مدیره شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، بر نقش بورس انرژی در مقابله با قاچاق سوخت تاکید کرد. او توضیح داد که در حال حاضر بخشی از نفت سفید به صورت قاچاق وارد بازار شده و با گازوئیل ترکیب می‌شود که به افت کیفیت سوخت می‌انجامد. نجفی تصریح کرد اگر خرید و فروش نفت سفید از مسیر بورس انرژی انجام شود، می‌توان بخش قابل توجهی از این قاچاق را مهار کرد و شفافیت را افزایش داد.
***
نشست هم‌اندیشی بازار انرژی ایران، اجماع کم‌سابقه‌ای میان مدیران ارشد نهادهای اقتصادی و انرژی کشور بر سر یک راهکار کلیدی را به نمایش گذاشت: استفاده از ظرفیت‌های بورس انرژی برای حل مشکلات ساختاری. تاکید بر شکست سیاست قیمت‌گذاری دستوری و فرسودگی زیرساخت‌ها نشان می‌دهد که اقتصاد ایران به نقطه عطفی در مدیریت منابع انرژی خود رسیده است. موفقیت ابزارهایی مانند اوراق صرفه‌جویی و معاملات روزانه گازوئیل، کارایی بازار سرمایه را در کشف قیمت واقعی و جذب سرمایه اثبات کرده است. در نهایت، فعال‌سازی کامل پتانسیل بورس انرژی، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای عبور از ناترازی، افزایش شفافیت و پایان دادن به هدررفت منابع ملی تلقی می‌شود. این رویکرد می‌تواند به تخصیص بهینه منابع و توسعه پایدار اقتصادی منجر شود.
