*چرا تقلید از هوش مصنوعی جهانی یک دام است؟
امروزه فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، ارکان اصلی افزایش بهره‌وری و دیجیتالی‌سازی در صنایع کشورهای پیشرفته محسوب می‌شوند. با این حال، نگاه به این فناوری باید از دریچه شرایط خاص کشور ما باشد. صرفاً نظاره کردن راهکارهای فناورانه دیگر کشورها و واردات کورکورانه آنها، نه تنها سودی برای صنایع داخلی ندارد، بلکه می‌تواند به اتلاف شدید منابع منجر شود. این ضرورت به ویژه در حوزه‌های حساس و راهبردی مانند معدن و فولاد، که با چالش‌های منحصربه‌فردی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
*واقعیت صنعت ایران: چالش‌های متفاوت، نیازهای متفاوت
کشورهای توسعه‌یافته از هوش مصنوعی برای اهدافی چون راه‌اندازی تجهیزات خودران، صرفه‌جویی انرژی و نظارت هوشمند بهره می‌برند. این اهداف بر بستری از زیرساخت‌های قوی، انرژی پایدار و تجهیزات مدرن محقق می‌شوند. اما در ایران، صنایع معدنی و فولادی با واقعیتی کاملاً متفاوت روبرو هستند که شامل کمبود جدی در تأمین برق و گاز می‌شود. فرسودگی خطوط تولید و تجهیزات موجود نیز یک چالش بزرگ دیگر است. همچنین محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و نیاز فوری به بهبود کیفیت محصولات با وجود منابع محدود، شرایط را پیچیده‌تر کرده است.
*راه حل کلیدی: تعریف هوش مصنوعی بومی
در چنین شرایطی، استفاده از راهکارهای آماده و وارداتی نه تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند پیامدهای منفی نیز به دنبال داشته باشد. رویکرد صحیح، تعریف هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای حل مسائل بومی کشور است. ما باید هوش مصنوعی را به گونه‌ای طراحی و پیاده‌سازی کنیم که مشخصه‌های کلیدی داشته باشد. این سیستم‌ها نباید به تجهیزات وارداتی یا زیرساخت‌های فناوری اطلاعات خارجی وابسته باشند. آنها باید قابلیت کار با ماشین‌آلات قدیمی و موجود در کارخانه‌ها را داشته باشند. تمرکز اصلی آنها باید بر صرفه‌جویی در منابع حیاتی مانند انرژی و آب باشد و در نهایت، توسط مهندسان داخلی قابل توسعه و پشتیبانی باشند.
*راشا؛ پیشگام در پیاده‌سازی راهکارهای عملی
شرکت دانش‌بنیان «کاوشگران صنایع معدنی راشا» با درک دقیق از همین واقعیت‌های صنعت معدن و فولاد کشور، گام‌های عملی برداشته است. این شرکت با استفاده از متخصصان دیجیتال و تیم‌های نخبگانی، راهکارهایی کاملاً بومی برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی ارائه داده است. این راهکارها صرفاً در سطح نظریه باقی نمانده و در پروژه‌های واقعی با موفقیت پیاده‌سازی شده‌اند. به عنوان مثال، افزایش عدد بلین در مدار آسیاکنی و تنظیم دقیق پارامترهای فرایند احیای مستقیم برای بهبود کیفیت آهن اسفنجی از جمله این پروژه‌هاست.
*از بینایی ماشین تا نقشه راه صنعت نسل 4
نمونه‌های دیگر از پروژه‌های موفق راشا شامل استفاده از بینایی ماشین برای کنترل کیفیت و دانه‌بندی گندله و آهن اسفنجی است. این شرکت یک پلتفرم صنعتی برای اجرای یکپارچه هوش مصنوعی بر پایه زیرساخت داده شرکت‌های داخلی طراحی کرده است. همچنین با ترکیب سنسورهای نوین و هوش مصنوعی، آنالیز لحظه‌ای خوراک و محصولات فرآیندهای تولید را ممکن ساخته است. ترسیم نقشه راه تحقق صنعت نسل چهارم و تعریف پروژه‌های اجرایی برای معادن و فولاد، از دیگر دستاوردهای این شرکت است که هم‌اکنون آماده اجرا در شرکت‌های داخلی هستند.
*معرفی شرکت راشا و سهامداران کلیدی آن
شرکت دانش‌بنیان کاوشگران صنایع معدنی راشا در سال 1398 با هدف ایجاد ارتباطی مؤثر بین صنعت و اکوسیستم پژوهشی تأسیس شد. پایه‌گذار اصلی این شرکت، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات (ومعادن) است. 6 شرکت بزرگ دیگر شامل معدنی و صنعتی گل‌گهر (کگل)، معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد)، معدنی و صنعتی گهرزمین (کگهر)، آهن و فولاد ارفع (ارفع)، مجتمع فولاد خراسان (فخاس) و توسعه معدنی و صنعتی صبانور (کنور) دیگر شرکای آن هستند. این شرکت علاوه بر هوشمندسازی، بر بهینه‌سازی فرآیندها، فرآوری پسماندها و توسعه فولاد سبز تمرکز دارد.
***
یادداشت حسین احمدی یک گزاره راهبردی برای آینده صنایع سنگین ایران مطرح می‌کند: بقا و رشد در گروی نوآوری درون‌زا است، نه تقلید پرهزینه. رویکرد بومی‌سازی هوش مصنوعی، پاسخی هوشمندانه به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و کمبود منابع زیرساختی است. این استراتژی، چالش‌ها را به یک مزیت رقابتی تبدیل می‌کند و شرکت‌ها را به سمت بهینه‌سازی حداکثری منابع موجود سوق می‌دهد. پروژه‌های عملی شرکت راشا نشان می‌دهد که این دیدگاه از فاز نظری عبور کرده و به دستاوردهای اقتصادی ملموس مانند افزایش کیفیت محصول و بهره‌وری منجر شده است. این مسیر نه تنها باعث کاهش وابستگی فناورانه می‌شود، بلکه پتانسیل ایجاد یک اکوسیستم دانش‌بنیان متخصص در حل مسائل پیچیده صنعتی ایران را نیز تقویت می‌کند.
