در مواجهه با بحران کم‌آبی، صنعت پالایش نفت ایران یک چرخش استراتژیک را آغاز کرده است. به گفته معاون مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش، پالایشگاه تهران اکنون 60 تا 70 درصد آب مصرفی خود را از پساب تصفیه‌شده تأمین می‌کند و پروژه تصفیه‌خانه عظیم آن با پیشرفت 80 تا 90 درصدی به زودی تکمیل می‌شود. این رویکرد به یک استراتژی ملی تبدیل شده و پالایشگاه‌های اصفهان، اراک، کرمانشاه و تبریز نیز در حال احداث تصفیه‌خانه‌های مشابه هستند. هدف نهایی، استقلال 100 درصدی از آب‌های متعارف و حرکت همزمان به سمت استفاده از انرژی خورشیدی است.
*پاسخ به بحران آب: تأمین 70 درصدی آب پالایشگاه تهران از پساب
در شرایط شدید کم‌آبی کشور، پالایشگاه نفت تهران راهکاری پایدار برای تأمین منابع آبی خود یافته است. محمد علی دادور، معاون مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، اعلام کرد که بین 60 تا 70 درصد از آب مصرفی این پالایشگاه بزرگ، از منابع آب غیرمتعارف یا همان پساب تصفیه‌شده تأمین می‌شود. این اقدام در شرایطی صورت می‌گیرد که وضعیت منابع آبی تهران بسیار خطرناک توصیف شده و این راهکار به یک الزام برای تداوم فعالیت پالایشگاه تبدیل شده است.
*بزرگترین تصفیه‌خانه خاورمیانه در پالایشگاه تهران
پالایشگاه تهران برای تحقق این هدف، پروژه احداث بزرگترین تصفیه‌خانه پساب در کشور و خاورمیانه را در دست اجرا دارد. این پروژه عظیم که اکنون پیشرفتی بین 80 تا 90 درصد دارد، طراحی شده تا تمام آب مورد نیاز تأسیسات را از فاضلاب تصفیه‌شده تهران تأمین کند. پیش‌بینی می‌شود این تصفیه‌خانه تا پایان سال جاری یا حداکثر تا آذر ماه به صورت کامل به بهره‌برداری برسد و شهرک انرژی مجاور پالایشگاه نیز از مزایای آن بهره‌مند شود.
*یک استراتژی ملی: توسعه تصفیه‌خانه‌ها در سراسر کشور
استفاده از پساب تصفیه‌شده تنها به تهران محدود نمی‌شود و به یک سیاست کلان در سطح تمام پالایشگاه‌های کشور تبدیل شده است. پالایشگاه اصفهان و اراک نیز پروژه‌های احداث تصفیه‌خانه خود را پیش می‌برند. همچنین پالایشگاه کرمانشاه در حال ساخت تصفیه‌خانه اختصاصی است و پالایشگاه تبریز به صورت مشترک با پتروشیمی تبریز، یک پروژه تصفیه‌خانه فاضلاب را اجرا می‌کند. این حرکت هماهنگ، نشان‌دهنده عزم جدی صنعت نفت برای سازگاری با چالش کمبود آب است.
*چشم‌انداز 100 درصدی: استقلال کامل از منابع آب متعارف
هدف نهایی این پروژه‌ها، رسیدن به خودکفایی کامل در تأمین آب صنعتی است. به گفته دادور، با راه‌اندازی کامل تصفیه‌خانه‌های پالایشگاه اصفهان و تهران، 100 درصد آب صنعتی مورد نیاز این دو مجموعه از پساب تصفیه‌شده تأمین خواهد شد. در اصفهان، علاوه بر این، از آب تصفیه‌شده دریا نیز استفاده می‌شود که با وجود هزینه انتقال بالا، به دلیل تنش آبی به یک ضرورت تبدیل شده است. این الزام، حتی بدون وجود قانون، شرکت‌ها را به سمت منابع پایدار سوق می‌دهد.
*چالش تأمین آب در پالایشگاه اراک: از سد کمال صالح تا چاه
پالایشگاه اراک نمونه‌ای از چالش‌های موجود در این مسیر است. با وجود آنکه این پالایشگاه از سرمایه‌گذاران اصلی سد کمال صالح محسوب می‌شود، سهمیه آب آن از این سد قطع شده است. این مجموعه در حال حاضر به طور موقت از آب چاه استفاده می‌کند، اما پروژه تصفیه‌خانه فاضلاب آن ظرف 1 تا 2 سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. پس از آن، چاه‌های حفر شده پلمپ خواهند شد و پالایشگاه به طور کامل به پساب تصفیه‌شده متکی می‌شود.
*گامی به سوی انرژی پاک: حرکت پالایشگاه‌ها به سمت برق خورشیدی
رویکرد پایدار صنعت پالایش تنها به مدیریت آب محدود نمی‌شود و حوزه انرژی را نیز در بر می‌گیرد. همه شرکت‌های پالایشی در حال حرکت به سمت استفاده از برق خورشیدی هستند و مناقصه‌های مربوط به آن را برگزار کرده‌اند. پالایشگاه تهران و اصفهان نیز مکان‌یابی برای احداث پنل‌ها و نیروگاه‌های خورشیدی را انجام داده‌اند. با این حال، تأمین نقدینگی به عنوان چالش اصلی مطرح است و شرکت‌ها برای عبور از این مانع، به دنبال استفاده از وام‌های صندوق توسعه ملی یا جذب سرمایه‌گذار هستند.
***
حرکت گسترده صنعت پالایش نفت ایران به سمت استفاده از پساب تصفیه‌شده و انرژی خورشیدی، یک اقدام استراتژیک و آینده‌نگرانه است. این چرخش، فراتر از یک الزام زیست‌محیطی، یک ضرورت اقتصادی برای تضمین پایداری تولید در برابر بحران فزاینده آب محسوب می‌شود. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تصفیه، پالایشگاه‌ها ریسک توقف عملیات به دلیل کمبود آب را به حداقل می‌رسانند و امنیت انرژی کشور را تقویت می‌کنند. این رویکرد دوگانه (مدیریت آب و توسعه انرژی پاک)، چهره‌ای مدرن و مسئولیت‌پذیر از صنعت نفت به نمایش می‌گذارد و پتانسیل کاهش هزینه‌های عملیاتی در بلندمدت را فراهم می‌آورد.
