به گفته محمد احمدی، مدیر عملیات و نظارت بر بازار بورس انرژی ایران، این بورس زیرساخت‌های فنی و عملیاتی را برای معامله «اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده» نهایی کرده است. این ابزار مالی جدید بر اساس مکانیزم جهانی “سقف و معامله” (Cap and Trade) طراحی شده و منتظر تصویب نهایی دستورالعمل‌های اجرایی است. هدف اصلی این اوراق، قیمت‌گذاری بر آلایندگی و ایجاد انگیزه اقتصادی برای صنایع جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. این بازار شرکت‌ها را به دو گروه فروشندگان اعتبار (صنایع پاک) و خریداران اعتبار (صنایع آلاینده) تقسیم می‌کند. ارزش بازار جهانی کربن در سال 2023 از 900 میلیارد دلار فراتر رفته و این اقدام می‌تواند ایران را در مسیر توسعه پایدار قرار دهد.
آمادگی کامل بورس انرژی برای عرضه اوراق کربن
بورس انرژی ایران زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم برای معامله «اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده» را فراهم کرده است. این خبر را محمد احمدی، مدیر عملیات و نظارت بر بازار بورس انرژی ایران، در یادداشتی اعلام کرد. این اقدام که در راستای اجرای ماده 22 قانون برنامه هفتم پیشرفت صورت می‌گیرد، در انتظار تصویب نهایی دستورالعمل‌های اجرایی است. این دستورالعمل‌ها با همکاری نهادهایی چون سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان بورس و اوراق بهادار تدوین می‌شوند. بورس انرژی اعلام کرده به محض ابلاغ مقررات نهایی، آماده عرضه این ابزار نوین مالی و آغاز معاملات آن خواهد بود.
گواهی کربن چیست و چگونه کار می‌کند؟
اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده، که با عنوان گواهی کربن نیز شناخته می‌شود، یک ابزار مالی قابل معامله است. این اوراق برای کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران طراحی شده‌اند. هدف اصلی از ایجاد این بازار، قیمت‌گذاری بر آلایندگی و تبدیل آن از یک هزینه پنهان به یک واقعیت اقتصادی قابل محاسبه است. با این کار، به جای جریمه‌های سنگین، یک انگیزه اقتصادی قدرتمند برای کاهش آلودگی در صنایع کشور ایجاد می‌شود.
مدل جهانی “سقف و معامله” (Cap and Trade)
سازوکار اجرایی این اوراق بر پایه مدل شناخته‌شده جهانی “Cap and Trade” یا “سقف و معامله” استوار است. در این مدل، یک نهاد نظارتی مانند سازمان حفاظت محیط زیست، سقفی مشخص برای انتشار آلاینده‌ها برای صنایع تعیین می‌کند. سپس بازار به 2 گروه اصلی از مشارکت‌کنندگان تقسیم می‌شود که نقش‌های متفاوتی را ایفا می‌کنند.
فروشندگان اعتبار: پیشگامان صنعت سبز
نخستین گروه، فروشندگان یا «ایجادکنندگان اعتبار» هستند. این گروه شامل صنایعی است که با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک و بهینه‌سازی فرآیندها، آلایندگی خود را به کمتر از سقف مجاز کاهش می‌دهند. این شرکت‌ها به ازای این کاهش، «گواهی کاهش انتشار» دریافت کرده و می‌توانند مازاد آن را در بورس انرژی به فروش برسانند. این فرآیند، سرمایه‌گذاری زیست‌محیطی را به یک فعالیت سودآور تبدیل می‌کند.
خریداران اعتبار: الزام قانونی برای صنایع آلاینده
دومین گروه، خریداران یا «متقاضیان اعتبار» هستند. این گروه شامل صنایعی می‌شود که میزان آلایندگی آن‌ها از سقف مجاز تعیین‌شده بیشتر است. این واحدها برای جبران آلایندگی مازاد و ادامه فعالیت خود، مکلف به خرید «گواهی کاهش انتشار آلاینده» از بازار هستند. در غیر این صورت، این شرکت‌ها مشمول پرداخت جریمه‌های سنگین خواهند شد.
مزایای اقتصادی اوراق کربن برای شرکت‌ها
این اوراق برای شرکت‌های صنعتی فراتر از یک الزام قانونی، یک فرصت اقتصادی منحصربه‌فرد ایجاد می‌کنند. شرکت‌هایی که در فناوری‌های پاک سرمایه‌گذاری کنند، می‌توانند از طریق فروش اعتبار مازاد، درآمد جدیدی کسب کنند. همچنین، این سازوکار انعطاف‌پذیری بالایی به شرکت‌ها می‌دهد؛ زیرا می‌توانند بین سرمایه‌گذاری برای کاهش آلایندگی یا خرید اعتبار ارزان‌تر از بازار، گزینه بهینه‌تر را انتخاب کنند. وجود قیمت شفاف برای کربن به مدیران در مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی بلندمدت کمک می‌کند.
منافع ملی: از سلامت عمومی تا دیپلماسی بین‌المللی
در سطح ملی، بازار کربن ابزاری کارآمد برای تحقق تعهدات زیست‌محیطی با کمترین هزینه اقتصادی است. این بازار سرمایه‌ها را به سمت نوآوری، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های سبز هدایت می‌کند. کاهش آلاینده‌ها به بهبود کیفیت هوا، کاهش بیماری‌ها و در نتیجه، کاهش هزینه‌های نظام سلامت منجر می‌شود. این اقدام ضمن تقویت امنیت انرژی، جایگاه ایران را در مذاکرات بین‌المللی تغییرات اقلیمی تقویت خواهد کرد.
چشم‌انداز بین‌المللی و فرصت جذب سرمایه
یکی از اهداف استراتژیک راه‌اندازی بازار کربن در ایران، اتصال به بازارهای جهانی است. با اتصال به این بازارها، پروژه‌های کاهش کربن در ایران مانند نیروگاه‌های خورشیدی، می‌توانند از منابع مالی بین‌المللی بهره‌مند شوند. همچنین، اگر ایران بتواند با هزینه کمتری کربن را کاهش دهد، امکان فروش مازاد اعتبار در بازارهای جهانی و کسب درآمد ارزی فراهم می‌شود. بورس انرژی ایران زیرساخت‌های پذیرش مشتریان بین‌المللی را مطابق استانداردهای جهانی فراهم کرده است.
اهمیت جهانی بازار کربن در آمار
آمارها نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این بازار در سطح جهان است. ارزش بازار جهانی کربن در سال 2023 از 900 میلیارد دلار فراتر رفت و درآمد دولت‌ها از ابزارهای قیمت‌گذاری کربن در سال 2024 به بیش از 100 میلیارد دلار رسید. در حال حاضر بیش از 80 سازوکار قیمت‌گذاری کربن در جهان فعال است که حدود 28 درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای را پوشش می‌دهند. این نشان می‌دهد که ایران با ورود به این عرصه، گامی همسو با روندهای جهانی برداشته است.
***
راه‌اندازی بازار «اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده» در بورس انرژی، یک تحول ساختاری در اقتصاد محیط زیست ایران محسوب می‌شود. این اقدام با قیمت‌گذاری کربن، آلایندگی را از یک عامل خارجی به یک متغیر اقتصادی داخلی در صورت‌های مالی شرکت‌ها تبدیل می‌کند. این سازوکار به صنایع اجازه می‌دهد تا به جای پرداخت جرائم ثابت، بهینه‌ترین راهکار را برای مدیریت تعهدات زیست‌محیطی خود انتخاب کنند. موفقیت این بازار می‌تواند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز را تسریع کرده و با ایجاد یک مزیت رقابتی برای صنایع پاک، اقتصاد کشور را در مسیر توسعه پایدار قرار دهد. این ابزار مالی جدید، پتانسیل بالایی برای همسوسازی اهداف اقتصادی و زیست‌محیطی در سطح کلان دارد.
