در نشست تخصصی برگزار شده در تاریخ ۲۴ آذر ۱۴۰۴، مدیران ارشد شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) و راهآهن جمهوری اسلامی، بر لزوم پیادهسازی تحول دیجیتال برای مدیریت بهینه دارایی ۳۰ میلیارد دلاری شبکه ریلی کشور توافق کردند. این همافزایی راهبردی با هدف ارتقای جایگاه ترانزیتی ایران، بر استقرار سامانههای ردیابی هوشمند، بارنامه الکترونیک و استفاده از ظرفیتهای سوپر اپلیکیشنهای پرداخت متمرکز است. همراه اول در این تعامل، با عبور از نقش پیمانکار صرف، بهعنوان شریک تجاری استراتژیک وارد میدان شده تا زیرساختهای هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء را برای شبکه ۱۵۰۰۰ کیلومتری ریلی فراهم کند.
ضرورت حیاتی هوشمندسازی در مدیریت دارایی ۳۰ میلیارد دلاری
مدیریت داراییهای عظیم ملی در بخش حملونقل، نیازمند ابزارهای نوین نظارتی است. طبق آمارهای رسمی ارائه شده توسط مرتضی باقری، مدیرکل دفتر برنامهریزی راهبردی راهآهن، شبکه ریلی کشور با در اختیار داشتن ۱۵۰۰۰ کیلومتر خط آهن، وظیفه جابهجایی سالانه بیش از ۴۰ میلیون تن بار و ۳۰ میلیون مسافر را بر عهده دارد. حجم داراییهای فیزیکی و زیرساختی این مجموعه بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار برآورد میشود که مدیریت سنتی آن دیگر پاسخگو نیست. در نقطه کنونی، تحول دیجیتال نه یک انتخاب لوکس، بلکه یک ضرورت عملیاتی و حیاتی برای حفظ، نگهداری و ارتقای بهرهوری این سرمایه عظیم ملی محسوب میشود. توسعه ابزارهای پایش هوشمند برای ابنیه فنی نظیر پلها و تونلها، یکی از اولویتهای اصلی در این گذار فناورانه است.
الزامات بینالمللی و فشار رقابتی در کریدورهای منطقهای
فراتر از نیازهای داخلی، فشارهای محیط بینالملل و رقابتهای منطقهای، راهآهن ایران را به سمت دیجیتالی شدن سوق میدهد. توافقات اخیر با کشورهای همسایه و پروتکلهای جدید ترانزیتی، استانداردهای سختگیرانهای را برای تبادلات مرزی تعیین کردهاند. استقرار سیستمهای ردیابی لحظهای (Tracking)، صدور بارنامههای تمام الکترونیک و رعایت مقررات دیجیتال بینالمللی، شروط اصلی برای حضور فعال در کریدورهای ترانزیتی است. بدون تجهیز به این فناوریها، عملاً امکان جابهجایی بار در مقیاسهای کلان منطقهای با محدودیتهای جدی مواجه خواهد شد و ایران مزیت ژئوپلیتیک خود را در شبکه لجستیک از دست خواهد داد.
تغییر پارادایم همراه اول؛ گذار از پیمانکار به شریک راهبردی
فاطمه سوداگری، مدیر طرح سلامت هوشمند همراه اول، در تبیین استراتژی جدید اپراتور اول تلفن همراه کشور، بر تغییر ماهیت همکاریها تأکید دارد. همراه اول دیگر صرفاً یک تأمینکننده زیرساخت یا فروشنده پهنای باند نیست، بلکه با رویکرد ایجاد واحدهای تخصصی نظیر «تککو» (TechCo)، به دنبال ایفای نقش «شریک راهبردی» برای سازمانهای بزرگ است. ضریب نفوذ بسیار بالای تلفن همراه در کشور و دیتاسنترهای قدرتمند این اپراتور، بستری بینظیر برای خلق ارزش افزوده مشترک فراهم کرده است. این شراکت به معنای درگیر شدن مستقیم همراه اول در حل چالشهای کسبوکاری راهآهن و ارائه راهکارهای اختصاصی است.
معماری فنی همافزایی؛ از اینترنت اشیاء تا هوش مصنوعی
در لایه فنی و اجرایی، همکاری میان این دو نهاد بزرگ بر ترکیبی از فناوریهای لبه متمرکز خواهد بود. استفاده از سنسورهای پیشرفته اینترنت اشیاء (IoT) و تجهیزات ردیابی مانند لاکرها و ترکرها، امکان نظارت لحظهای بر زنجیره لجستیک را فراهم میکند. این فناوریها علاوه بر ارتقای ایمنی سیر و حرکت، تجربه مسافران را نیز متحول خواهد کرد. پیادهسازی سرویسهای اطلاعرسانی مکانمحور، ارائه محتوای آموزشی و سرگرمی در طول سفر و توسعه چتباتهای بومی مبتنی بر هوش مصنوعی، بخشی از نقشه راه هوشمندسازی خدمات مسافری است. تجربیات موفق همراه اول در پروژههایی نظیر سوئیچ سازمان هواپیمایی، الگویی برای ایجاد لایه اشراف مدیریتی در صنعت ریلی خواهد بود.
زیرساختهای مکمل و امنیت شبکه حملونقل ریلی
مصطفی داودی، معاون فنی و زیربنایی راهآهن، به ظرفیتهای منحصربهفرد زیرساختی راهآهن اشاره میکند که میتواند مکمل توانمندیهای همراه اول باشد. راهآهن ایران بهعنوان یکی از معدود دستگاههای اجرایی کشور، دارای شبکه اختصاصی فیبر نوری و فرکانسهای رادیویی مستقل است. این زیرساختها تضمینکننده امنیت و پایداری سیستمهای ارتباطی در حملونقل ریلی هستند. تلفیق این داراییها با تخصص دیجیتال همراه اول، بستر لازم برای پایش دقیق و لحظهای خطوط، ریلها و ناوگان را فراهم میآورد که نتیجه مستقیم آن، افزایش بهرهوری و کاهش هزینه تعمیرات و نگهداری خواهد بود.
بازوی قدرتمند فینتک و راهکارهای مالی نوین (BNPL)
سیاوش بیاتسرمدی، مدیرعامل شرکت همراه کسبوکارهای هوشمند، ضلع سوم این همکاری را که خدمات مالی و پرداخت است، تشریح کرد. اپلیکیشن «اوانو» بهعنوان بازوی اجرایی و سوپر اپلیکیشن همراه اول، قابلیت ارائه طیف وسیعی از خدمات رفاهی و مالی را به اکوسیستم ریلی دارد. از خرید بلیت و رزرو خدمات گردشگری گرفته تا پرداختهای مبتنی بر NFC و اسکن کیوآرکد، در این پلتفرم قابل پیادهسازی است. نکته حائز اهمیت، پیشنهاد استفاده از راهکارهای لندتک (LendTech) و سرویسهای «الان بخر، بعداً پرداخت کن» (BNPL) است که میتواند برای کارکنان راهآهن و حتی مسافران، تسهیلات مالی جذابی را فراهم کند.
تأسیس مرکز تحقیق و توسعه مشترک برای تجاریسازی
نورالله بیرانوند، معاون توسعه سرمایه راهآهن، حلقه مفقوده در بسیاری از پروژههای مشابه را فاصله میان «ایده» و «تجاریسازی» میداند. صرف وجود فناوری بلوغ سازمانی ایجاد نمیکند؛ بلکه باید نیازهای واقعی مشتریان (B2C و B2B) شناسایی شود. پیشنهاد کلیدی او، راهاندازی یک مرکز تحقیق و توسعه (R&D) مشترک میان راهآهن و همراه اول است. این مرکز وظیفه دارد پروژهها را از حالت «نیاز به خدمت» به مدلهای کسبوکاری پایدار تبدیل کند. تمرکز بر تعمیر و نگهداری پیشگیرانه ناوگان با استفاده از کلاندادهها (Big Data) و هوش مصنوعی، از اولویتهای این همکاری مشترک خواهد بود.
چالشزدایی از مسیر اجرا و مدلهای سرمایهگذاری
یکی از موانع اصلی در پروژههای دولتی، کندی فرآیندهای اداری، تشریفات مناقصه و پیچیدگیهای حقوقی است. برای غلبه بر این چالش، پیشنهاد شد که مدل همکاری از قالبهای سنتی پیمانکاری خارج شده و بر مبنای «اشتراکگذاری ارزش افزوده» و سرمایهگذاری مشترک بنا شود. بهرهگیری از ظرفیت بخش خصوصی و تعریف بیزینسمدلهای چابک، میتواند فاصله میان امضای تفاهمنامه تا عملیاتی شدن پروژههایی مانند ترکینگ بار را به حداقل برساند. در نهایت، این همافزایی باید بتواند خروجی رقابتی ایجاد کند و از گرفتار شدن در دام بوروکراسی اداری بگریزد.
***
همگرایی میان غول ارتباطی کشور (همراه اول) و متولی اصلی حملونقل ریلی، یک رخداد استراتژیک در اقتصاد دیجیتال ایران محسوب میشود. حرکت به سمت “لجستیک هوشمند” باعث کاهش شدید هزینههای سربار، بهینهسازی مصرف سوخت و افزایش سرعت سیر بازرگانی در کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب خواهد شد. دادههای موجود نشان میدهد که راهآهن برای حفظ سهم بازار خود در برابر حملونقل جادهای و رقبای منطقهای، چارهای جز پذیرش فناوریهای دیجیتال ندارد. موفقیت این مشارکت، مشروط به عبور سریع از فاز تفاهمنامه به فاز عملیاتی و تعریف مدلهای تسهیم درآمد (Revenue Sharing) جذاب برای هر دو طرف است تا پایداری اقتصادی پروژهها تضمین شود.
