*افزایش بی‌سابقه تقاضا برای «طلای سفید»
روند جهانی گذار به سوی انرژی‌های پاک، تقاضا برای مواد معدنی حیاتی را به شدت افزایش داده است. در مرکز این تحولات، لیتیوم قرار دارد که به دلیل نقش کلیدی در تولید باتری خودروهای برقی و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی، به «طلای سفید» شهرت یافته است. این فلز استراتژیک اکنون به کانون اصلی رقابت‌های جهانی تبدیل شده است. کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند که نرخ رشد تقاضا برای لیتیوم از هر ماده معدنی دیگری سریع‌تر خواهد بود. این موضوع هشداری جدی برای امنیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشورها محسوب می‌شود.
*شکاف عرضه و تقاضا: زنگ خطر برای امنیت اقتصادی
آمارها به وضوح عمق این چالش بزرگ را نشان می‌دهند. آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) در سال 2022 تخمین زد که نیاز بازار جهانی به لیتیوم برای ساخت باتری تا سال 2030، معادل 10 برابر خواهد شد. همچنین در گزارشی دیگر، نشریه «پاپیولار مکانیکس» محاسبه کرده است که اقتصاد برقی‌شده جهان در سال 2030 به رقمی بین 250 هزار تا 450 هزار تن لیتیوم نیاز خواهد داشت. این ارقام در حالی مطرح می‌شود که کل تولید جهانی این فلز در سال 2021 تنها 105 هزار تن بود. این شکاف عمیق، نشان‌دهنده یک بحران بالقوه و جدی در زنجیره تأمین جهانی است.
*بازیافت: راهکاری نادیده گرفته‌شده با مزایای چشمگیر
با وجود این تقاضای سرسام‌آور برای لیتیوم، یک واقعیت تلخ نیز وجود دارد. جهان در حال دور ریختن این منبع بسیار گران‌بها و استراتژیک است. تخمین‌ها نشان می‌دهد که تنها 5 درصد از باتری‌های لیتیوم-یون در سراسر جهان بازیافت می‌شوند. این بدان معناست که میلیون‌ها تن لیتیوم ارزشمند هر ساله به جای بازگشت به چرخه تولید، راهی محل‌های دفن زباله می‌شود. مطالعات علمی معتبر، مانند پژوهش اخیر دانشگاه استنفورد، تأکید می‌کنند که بازیافت لیتیوم در مقیاس صنعتی کاملاً امکان‌پذیر است. این فرآیند می‌تواند تا 58 درصد کمتر از استخراج آن از معادن به محیط‌زیست آسیب برساند.
*کاهش وابستگی به چین و حفاظت از محیط زیست
فرآیند بازیافت لیتیوم علاوه بر مزایای زیست‌محیطی، می‌تواند موازنه قدرت را در بازار جهانی تغییر دهد. بازیافت همچنین گازهای گلخانه‌ای را به نصف کاهش می‌دهد و تنها یک‌چهارم استخراج معدنی، آب و انرژی مصرف می‌کند. در حال حاضر، چین با در اختیار داشتن 60 درصد از تولید لیتیوم مورد نیاز برای باتری و ساخت 75 درصد از کل باتری‌های خودروهای برقی، بر این بازار تسلط کامل دارد. این وابستگی شدید، بسیاری از کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داده است. کارشناسان معتقدند توسعه صنعت بازیافت در سایر نقاط جهان به «تنوع‌بخشی به زنجیره‌های تأمین» و ایجاد بازاری پایدارتر کمک می‌کند.
*یک استارتاپ هنگ‌کنگی با راه‌حلی نوآورانه
در پاسخ به این چالش جهانی، استارتاپی هنگ‌کنگی به نام «آکلوس پیور متالز» (Achelous Pure Metals) با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، راه‌حلی نوآورانه ارائه کرده است. این شرکت یک سیستم بازیافت قابل حمل و کاملاً متحرک طراحی کرده است. این سیستم می‌تواند در قلب مراکز شهری مستقر شود و باتری‌های لیتیوم-یون مستعمل را پردازش کند. البته این فناوری در حال حاضر باتری خودروهای برقی را شامل نمی‌شود. آلن وونگ، از بنیان‌گذاران این شرکت، هدف اصلی را «مقابله با مشکل رو به رشد زباله‌های باتری از طریق ارائه بازیافت مقیاس‌پذیر» عنوان کرده است.
*رقابت بر سر «توده سیاه» و تغییر استراتژی هوشمندانه
با این حال، مسیر این استارتاپ نوآور بدون مانع نیست. صنعت بازیافت در خود چین نیز به قدری قدرتمند شده است که رقابت شدیدی بر سر خرید ضایعات باتری شکل گرفته است. این رقابت به ویژه بر سر ماده‌ای به نام «توده سیاه» (Black Mass) متمرکز است که قیمت مواد اولیه بازیافتی را بالا برده و حاشیه سود شرکت‌ها را کاهش داده است. در مواجهه با این واقعیت، «آکلوس پیور متالز» استراتژی خود را تغییر داده است. این شرکت اکنون با تکیه بر مزیت فناوری قابل حمل خود، به جای رقابت مستقیم، به شرکت‌های دیگر در جنوب شرقی آسیا کمک می‌کند. آن‌ها با راه‌اندازی «کارخانه‌های کوچک» خود، «توده سیاه» را تولید و آن را به خود چین صادر می‌کنند. این چرخش هوشمندانه نشان می‌دهد که مسیر فناوری‌های نوین نیز در نهایت به پکن ختم می‌شود.
***
افزایش چشمگیر تقاضا برای لیتیوم، همزمان یک آسیب‌پذیری بزرگ در زنجیره تأمین و یک فرصت اقتصادی قابل توجه ایجاد کرده است. در این شرایط، بازیافت دیگر تنها یک ضرورت زیست‌محیطی نیست، بلکه به ابزاری استراتژیک برای کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیکی ناشی از تسلط چین بر بازار تبدیل شده است. نمونه استارتاپ «آکلوس پیور متالز» نشان می‌دهد که نوآوری در این صنعت تنها به فناوری محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند مدل‌های کسب‌وکار چابکی است که بتوانند با نیروهای قدرتمند بازار سازگار شوند. در نهایت، توسعه صنعت بازیافت می‌تواند به شکل‌گیری بازاری رقابتی‌تر و پایدارتر برای باتری‌ها منجر شود، هرچند نفوذ بازیگران اصلی مانند چین همچنان یک عامل تعیین‌کننده باقی خواهد ماند.
