سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور در نشست کمیته ملی طبیعتگردی، گزارشی نگرانکننده از وضعیت بحرانی میراث زمینشناختی جزیره هرمز ارائه کرد. کارشناسان ضمن برشمردن تهدیداتی نظیر گردشگری انبوه، سرقت خاکهای رنگی و توسعه کالبدی غیرمجاز، نسبت به تخریب تجدیدناپذیر گنبد نمکی این جزیره هشدار دادند. در این نشست راهکارهای عملیاتی شامل ثبت ملی آثار، مدیریت ظرفیت برد و الحاق احتمالی هرمز به ژئوپارک جهانی قشم برای نجات این موزه طبیعی مطرح شد.
واکاوی چالشهای ژئوتوریسم در عالیترین سطح تصمیمگیری
کمیته ملی طبیعتگردی با حضور ترکیبی از مدیران ارشد تصمیمگیر، شامل معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، مدیران سازمان حفاظت محیطزیست و نمایندگان استانی، نشستی راهبردی برگزار کرد. در این جلسه، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور به عنوان متولی علمی علوم زمین، گزارش جامعی از وضعیت شکننده جزیره هرمز روی میز گذاشت. تمرکز اصلی این گزارش بر تضاد میان پتانسیلهای کمنظیر ژئوتوریسم جزیره و فقدان مدیریت علمی در بهرهبرداری از این منابع بود؛ گزارشی که زنگ خطر را برای یکی از ارزشمندترین زیستبومهای زمینشناسی خلیج فارس به صدا درآورد.
فهرست سیاه تهدیدات؛ از تاراج خاک تا بحران زباله
طبق ارزیابیهای فنی کارشناسان سازمان زمینشناسی، جزیره هرمز هماکنون در محاصره مجموعهای از مخاطرات انسانی و مدیریتی قرار دارد. «گردشگری انبوه و مهارگسیخته» به عنوان متهم ردیف اول معرفی شد که فراتر از ظرفیت اکولوژیک جزیره عمل میکند. در کنار آن، پدیدههای مخربی همچون «برداشت و قاچاق خاکهای رنگی» به عنوان سوغات، «دفع غیرصولی پسماند» در طبیعت بکر و «توسعه کالبدی سازهها» بدون انجام مطالعات ژئوتکنیک و زیستمحیطی، فشار مضاعفی را بر پیکره این جزیره وارد کردهاند. فقدان یک چارچوب حفاظتی الزامآور، این تهدیدات را تشدید کرده است.
خطر نابودی هویت گنبد نمکی و میراث تجدیدناپذیر
سازمان زمینشناسی در تحلیل خود تأکید میکند که تداوم روند فعلی، پیامدهایی فراتر از تخریب منظره دارد. این اقدامات مخرب منجر به از بین رفتن یکپارچگی ساختاری «گنبد نمکی» هرمز میشود که پدیدهای کمیاب در سطح جهان است. فرسایش مصنوعی و دخالتهای انسانی، ارزشهای علمی، آموزشی و زیباییشناسی جزیره را به شدت کاهش میدهد. نکته کلیدی و دردناک ماجرا اینجاست که تخریبهای صورت گرفته در اشکال زمینشناسی، ماهیتی «تجدیدناپذیر» دارند و با هیچ هزینهای قابل بازگشت نخواهند بود، که این امر لزوم مداخله فوری را دوچندان میکند.
نسخه عملیاتی نجات؛ از ثبت ملی تا مدیریت ظرفیت برد
برای عبور از این بحران، سازمان زمینشناسی بستهای از پیشنهادات اجرایی را ارائه کرد. گام نخست، «ثبت میراث زمینشناختی هرمز در فهرست میراث طبیعی ملی» با تعیین دقیق حریم و عرصه حفاظتی است. در مرحله بعد، تدوین طرح مدیریت یکپارچه با محوریت سه ضلع زمینشناسی، محیطزیست و گردشگری پیشنهاد شد. یکی از حیاتیترین راهکارها، «کنترل گردشگری بر اساس ظرفیت برد (Carrying Capacity)» است تا ورود مسافر متناسب با توان اکولوژیک جزیره تنظیم شود. همچنین ایجاد زیرساختهای مدرن مدیریت پسماند و توانمندسازی جامعه محلی برای حفاظت از داراییهای خود، از دیگر محورهای این برنامه نجات بود.
استراتژی بینالمللی؛ الحاق به شبکه جهانی ژئوپارکها
یکی از راهبردیترین پیشنهادات مطرح شده در این نشست، نگاه به ظرفیتهای بینالمللی بود. سازمان زمینشناسی پیشنهاد کرد که امکان «الحاق جزیره هرمز به ژئوپارک جهانی قشم» مورد بررسی جدی قرار گیرد. این اقدام که نیازمند حل و فصل مسائل مربوط به تقسیمات کشوری است، میتواند هرمز را تحت چتر حفاظتی و استانداردهای سختگیرانه «یونسکو» قرار دهد. اتصال هرمز به شبکه جهانی ژئوپارکها، نه تنها ضمانت اجرایی حفاظت را بالا میبرد، بلکه برند گردشگری منطقه را در سطح جهانی ارتقا خواهد داد.
***
رویکرد فعلی به گردشگری هرمز، مصداق بارز «استهلاک سرمایه» به جای «تولید ثروت پایدار» است. برداشت خاک و تخریب مناظر، ارزش داراییهای پایه جزیره را کاهش میدهد. اجرای طرحهای پیشنهادی سازمان زمینشناسی، اگرچه ممکن است در کوتاهمدت حجم ورود گردشگر (توریست انبوه ارزان) را محدود کند، اما با ارتقای کلاس گردشگری به سمت «ژئوتوریسم مسئولانه» و جذب گردشگران تخصصی، درآمد سرانه حاصل از هر گردشگر را افزایش میدهد. الحاق به ژئوپارک جهانی قشم نیز میتواند برندینگ منطقه را تقویت کرده و جذب سرمایهگذاری خارجی در زیرساختهای سبز را تسهیل کند، که در نهایت به نفع اقتصاد جامعه محلی خواهد بود.
