اطلس اقتصاد: صنعت فولاد در ایران از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های متعددی برای توسعه و تبدیل شدن به پیشران اقتصادی بهره می‌برد. برخورداری از ذخایر بزرگ و گسترده سنگ‌آهن و منابع…
اطلس اقتصاد: صنعت فولاد در ایران از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های متعددی برای توسعه و تبدیل شدن به پیشران اقتصادی بهره می‌برد. برخورداری از ذخایر بزرگ و گسترده سنگ‌آهن و منابع انرژی و همچنین دسترسی به آب‌های آزاد و بین‌المللی، مزیت‌های رقابتی قدرتمندی را برای صنعت فولاد کشور ایجاد می‌کند تا با تامین نیاز داخل و نیز توسعه صادرات، زمینه‌ساز پیشرفت اقتصادی کشور باشد. شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر را می‌توان نماد کاملی از بها دادن به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های خدادادی و تکمیل زنجیره فولاد در کشور دانست. روند توسعه محور شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در زمینه تکمیل زنجیره فولاد و ارتقای ظرفیت‌ها در منطقه سیرجان موجب شده تا این شرکت، قطب تامین مواد اولیه فولادسازان و نیز یکی از بزرگ‌ترین فعالان صنعت فولاد کشور باشد.
امروزه فولاد به‌عنوان کالایی استراتژیک و اساسی در اقتصاد جهانی به‌شمار می‌آید و بخش بزرگی از تجارت بین‌المللی را به خود اختصاص می‌دهد؛ چرا که این فلز، ماده اولیه بدون جایگزین و اساسی اغلب صنایع بزرگ و کوچک دنیا از جمله ساخت و ساز، خودروسازی، لوازم خانگی و… است. در سال‌های اخیر به‌دنبال رشد جمعیت دنیا و نیز توسعه صنعتی جهان، تقاضا و مصرف فولاد در جهان روند صعودی را طی کرده و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این روند در سال‌های آتی نیز ادامه خواهد داشت. این امر می‌تواند فرصت مناسبی را برای کشورهایی که از مزیت‌های نسبی در زمینه تولید فولاد برخوردار هستند، ایجاد کند تا با ایجاد ظرفیت‌های مناسب به نقش‌آفرینی در آینده اقتصاد جهان بپردازند. اهمیت این مسئله برای ایران از چندین جنبه قابل توجه است. نخست آن که برخورداری ایران از ذخایر بزرگ سنگ‌آهن و منابع بزرگ انرژی و نیز دسترسی به آب‌های بین‌المللی، این فرصت را برای کشور ایجاد می‌کند تا با بهره‌گیری از این مزیت‌ها، زنجیره فولاد را در کشور تکمیل کرده و محصولاتی را با کمترین هزینه و بالاترین کیفیت تولید کند.
جنبه دیگر اهمیت این موضوع را می‌توان این‌گونه بیان کرد که در سال‌های اخیر، بخش عمده اقتصاد و درآمدهای کشور به صادرات نفت و گاز و مشتقات آن‌ها اختصاص داشته است. مسئلهای که به نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی، همواره پاشنه آشیل اقتصاد ایران بوده و اعمال تحریم‌ها از سوی کشورهای غربی بر صادرات نفتی، به‌سرعت نوسانات شدیدی را در آن ایجاد کرده است. به همین دلیل لازم است تا با توجه بیشتر به سایر پتانسیل‌های کشور، به سمت تقویت اقتصاد بدون نفت حرکت کرد. در چنین شرایطی، توسعه و رونق صنعت استراتژیک فولاد می‌تواند گره‌گشای بسیاری از چالش‌های فعلی اقتصاد ایران باشد. مسئلهای که به‌نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، یکی از اولویت‌ها و سیاست‌های کلان اقتصاد ایران بوده است. آمارها نشان می‌دهد، تولید فولاد خام ایران که در سال 1394 به 16 میلیون و 656 هزار تن می‌رسید، در سال 1399، از مرز 30 میلیون و 250 هزار تن نیز عبور کرد. گفتنی است ایران در سال گذشته 6 میلیون و 162 هزار تن فولاد خام صادر کرد و نسبت به سال 1394، رشدی بیش از 8/2 برابر را به ثبت رساند. در همین بازه زمانی، تولید محصولات فولادی کشور نیز از حدود 17 میلیون و 375 به بیش از 22 میلیون تن رسید که از این میان 2 میلیون و 839 هزار تن به بازارهای بین‌المللی صادر شد.
در مسیر خلق ارزش
بررسی نحوه تحولات اقتصادی بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کنونی دنیا، نشان می‌دهد که پیشرفت و توسعه، بدون تکمیل زنجیره‌‌های ارزش محصولات، امکان‌پذیر نیست. در واقع تکمیل این زنجیره‌ها و ایجاد حداکثر ارزش افزوده، مسیری است که می‌تواند تحولات بنیادینی را برای اقتصاد هر کشوری به ارمغان بیاورد. این مسئله برای ایران که کشوری برخوردار از ذخایر بزرگ معدنی و انرژی به‌عنوان نهاده‌های اصلی توسعه صنعت است، اهمیت دوچندانی دارد و توجه به آن خصوصا در حوزه صنعت فولاد که صنعتی استراتژیک و با ارزش افزوده بسیار بالا محسوب می‌شود، می‌تواند تحولی جدی را در بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور، از جمله تولید ناخالص داخلی ایجاد کند. همچنین با توجه به قرارگیری اغلب معادن سنگ‌آهن و واحدهای فراوری و تولید محصولات زنجیره فولاد، در نقاط دور از تمرکز جمعیت، رونق این بخش می‌تواند باعث اشتغال‌زایی قابل توجهی در مناطق مختلف کشور شود. همچنین با توجه به حجم گسترده فعالیت‌ها در این زنجیره، رونق صنعت فولاد، تاثیر قابل توجهی بر رونق کسب‌وکارهای محلی خواهد داشت.
از منطقه گل‌گهر سیرجان در استان کرمان به‌عنوان قطب توسعه و نقش‌آفرینی زنجیره فولاد کشور یاد می‌شود. این منطقه با برخورداری از ذخایر متعدد، بزرگ و ارزشمند سنگ‌آهن، و نیز شرایط جغرافیایی استراتژیک، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب صنعت فولاد ایران دارد و در همین راستا در سال‌های اخیر، گام‌های بزرگی در مسیر تکمیل زنجیره فولاد در این منطقه برداشته شده است.
فرایند تولید در این ناحیه برای نخستین بار در فروردین ماه سال 1373 با بهره‌برداری از خطوط شماره 1 و 2 تولید کنسانتره توسط شرکت گل‌گهر آغاز شد و در گام بعدی، پس از دریافت مجوزهای لازم، ظرفیت اسمی این خطوط از 5/2 میلیون تن به 5/3 میلیون تن افزایش یافت. در گام بعدی، به‌منظور تکمیل زنجیره فولاد، در سال 1383 احداث اولین کارخانه گندله‌سازی در این منطقه آغاز شد. از آن زمان تاکنون شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر همواره در مسیر افزایش ظرفیت‌های تولید کنسانتره و گندله گام برداشته است؛ به‌گونه‌ای که امروز این شرکت از هفت خط تولید کنسانتره با ظرفیت اسمی حدود 16 میلیون تن برخوردار است. همچنین این شرکت هم‌اکنون از دو خط تولید گندله با ظرفیت جمعا 12 میلیون تن بهره می‌برد. گفتنی است آمار تولید کنسانتره شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در پایان سال 1399 به بیش از 16 میلیون و 276 هزار تن رسید که این مسئله به‌معنای عبور آمار تولید کنسانتره این شرکت، از ظرفیت اسمی بود. همچنین تولید گندله این شرکت نیز در سال 1399 با رشدی بیشتر نسبت به سال 1398 از مرز 12 میلیون و 243 هزار تن عبور کرد. می‌توان گفت شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در حال حاضر تامین 32 درصد کنسانتره سنگ‌آهن و 24 درصد از گندله مورد نیاز در کشور را بر عهده دارد و قطب تامین مواد اولیه این صنعت محسوب می‌شود.
گفتنی است شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر برای سال جاری، تولید 16 میلیون تن کنسانتره و 12 میلیون تن گندله را در دستور کار قرار داده که از این میزان تا پایان 8 ماهه نخست سال جاری، تولید 8 میلیون و 260 هزار تن گندله و 11 میلیون و 208 هزار تن کنسانتره محقق شده است که به ترتیب 3 درصد و 4 درصد از برنامه پیش‌بینی شده جلوتر است. در حوزه فروش محصولات نیز این شرکت برای سال جاری، فروش 3 میلیون و 650 هزار تن کنسانتره و 11 میلیون و 860 هزار تن گندله را در دستور کار قرار داده است که تا پایان 8 ماهه نخست سال جاری، فروش یک میلیون و 898 هزار تن کنسانتره و 7 میلیون و 252 هزار تن گندله محقق شده است. گفتنی است برنامه این شرکت، صادرات 500 هزار تن محصول و عرضه مابقی میزان فروش (15 میلیون و 10 هزار تن) در بازارهای داخلی بوده است که در پایان 8 ماهه نخست سال جاری 10 درصد از برنامه صادرات و 59 درصد از برنامه فروش داخلی محقق شده است.
سیاست و رویکرد اساسی شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در سال‌های اخیر، در کنار توسعه ظرفیت‌های تولید، سرمایه‌گذاری در تکمیل زنجیره ارزش فولاد در منطقه بوده است تا بتواند با ایجاد حداکثر ارزش افزوده از منابع و ذخایر خدادادی این استان، نقش‌پررنگ‌تری در اقتصاد و صنعت کشور ایفا کند. در همین راستا این شرکت با سرمایه‌گذاری در احداث و راه‌اندازی شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر که هم‌اکنون از ظرفیت تولید حدود 3 میلیون و 700 هزار تن آهن اسفنجی در سال برخوردار است، گام بلندی در این عرصه برداشت.
سرمایه‌گذاری در تاسیس و احداث شرکت مجتمع جهان فولاد سیرجان به‌عنوان تولیدکننده شمش فولاد و محصولات فولادی نیز دیگر اقدام مهم شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر محسوب می‌شود که موجب شد تا زنجیره فولاد در این منطقه، از اکتشاف و استخراج سنگ‌آهن تا تولید محصولات فولادی تکمیل شود. شرکت مجتمع جهان فولاد سیرجان در سال 1399 موفق به تولید 979 هزار تن آهن اسفنجی، 839 هزار و 863 تن شمش فولاد و 92 هزار و 941 تن میلگرد شد که تولید این محصولات نسبت به مدت مشابه سال 1398، به ترتیب رشدی معادل 14، 141 و 129 درصد را تجربه کرده است.
با توجه به حجم وسیع سرمایه‌گذاری‌ها و طرح‌های توسعه، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر توانسته است نقش بسیار مهمی در اشتغال‌زایی و ایجاد فرصت‌های شغلی در منطقه ایفا کند؛ به‌طوری که میزان اشتغال در منطقه گل‌گهر از مرز 20 هزار نفر گذشته است که این امر نشان از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل این شرکت دارد.
چشم‌انداز روشن پیش‌رو
شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر به‌عنوان بازوی توانمند صنعت فولاد، در سال‌های اخیر همواره در مسیر توسعه و ترقی تولیدات و نقش‌آفرینی هرچه‌بیشتر در اقتصاد استان و کشور حرکت کرده است. این شرکت با تعریف طرح‌های توسعه متعدد در زمینه ایجاد و توسعه ظرفیت‌ها، بهبود بهره‌وری خطوط تولید و نیز ارتقای زیرساخت‌های تولید خود، از جمله برق و آب، تلاش دارد تا در 10 سال آینده، ضمن حفظ و تقویت جایگاه خود در اقتصاد کشور به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های معدنی و صنعتی خاورمیانه تبدیل شود.
البته عده‌ای از کارشناسان معتقدند تحریم‌های اقتصادی فعلی، می‌تواند مانعی بر سر راه توسعه بخش معادن و صنایع معدنی از جمله شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر باشد. در همین راستا این شرکت، سیاست‌های مختلفی را در زمینه تبدیل این تهدید به فرصت در دستور کار قرار داده است. به همین منظور، واحد مهندسي معكوس و ساخت داخل در چارت معاونت فني ـ مهندسي مجتمع ايجاد شد و بر اساس آیين‌نامه بومي‌سازي مصوب اعضاي هيات‌مديره، شركت معدنی و صنعتی گل‌گهر در ريسك ساخت بار اول با سازندگان توانمند داخل كشور سهيم مي‌شود. در نتیجه اين رويكرد، در کنار تامين به‌موقع قطعات يدكي با هزينه‌ای منطقي و رقابتي، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در سال 1399 موفق به كسب رتبه اول صرفه‌جويي ارزي كشور شد.
البته باید توجه داشت زنجیره فولاد در زمره صنایع آب‌بر و انرژی‌بر محسوب می‌شود و به همین دلیل فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب به‌منظور فعالیت این صنعت ضروری به نظر می‌رسد. به‌ویژه آن که عدم توسعه یافتن زیرساخت‌های تامین برق، موجب شد تا در سال جاری، بسیاری از واحدهای فعال این زنجیره از برنامه تولید خود باز بمانند. در حوزه آب نیز با توجه به چالش کم‌آبی ایران در سال‌های اخیر و نیز قرارگیری بسیاری از واحدهای فولادی در مناطق خشک و کم‌آب، لازم به نظر می‌رسد، سیاست جدی‌تری در خصوص تامین آب و نیز تکنولوژیهای مصرف آب توسط این صنعت دنبال شود.
در همین راستا شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر برنامه‌های مختلفی را به‌منظور مدیریت مصرف برق در دستور کار قرار داده است. انجام اصلاحات در خطوط تولید موجود، مدیریت بهینه مصرف برق و تعریف و ابلاغ آیین‌نامه صیانت از انرژی در تمام قراردادهای منعقد شده، از جمله رویکردهای شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر در این حوزه به شمار می‌روند. این شرکت همچنین احداث دو بلوک نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت یک‌هزار مگاوات را در دستور کار قرار داده است.
در حوزه مصرف آب نیز، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر تلاش دارد تا میانگین مصرف آب در تمام زیرمجموعه‌های خود را از طریق به‌روز رسانی تجهیزات و استفاده از آخرین تکنولوژیهای روز جهان تا حد ممکن کاهش دهد. البته بایستی در نظر داشت با سرمایه‌گذاری این شرکت در پروژه انتقال آب خلیج فارس، آب مورد نیاز فعالیت‌های مختلف زنجیره فولاد در این منطقه از طریق این طرح تامین، و مشکلی در این خصوص وجود نخواهد داشت.
