نرخ بدون ریسک؛ معیار سنجش جذابیت سرمایه‌گذاری
بازار سرمایه ایران ماه‌های پرنوسانی را سپری می‌کند و یکی از مباحث اصلی در این میان، نرخ بدون ریسک است. به گفته سهیلا صالحی، کارشناس سرمایه‌گذاری تأمین سرمایه تمدن، این نرخ که بازدهی ابزارهای کم‌ریسکی مانند اوراق دولتی است، به عنوان یک معیار کلیدی عمل می‌کند. جذابیت سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازار با این نرخ پایه سنجیده می‌شود و هرگونه تغییر در آن، رفتار سرمایه‌گذاران را به سرعت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کسری بودجه دولت؛ عامل اصلی افزایش نرخ
یکی از دلایل ساختاری پایداری نرخ‌های بدون ریسک بالا، کسری بودجه دولت است. این کارشناس سرمایه‌گذاری توضیح می‌دهد که دولت برای جبران این کسری، به طور گسترده به انتشار اوراق بدهی روی می‌آورد. افزایش حجم عرضه این اوراق در بازار، دولت را ناچار می‌کند تا برای جذب سرمایه و فروش آنها، نرخ بازدهی بالاتری را پیشنهاد دهد. این اقدام به صورت دومینو عمل کرده و سطح کلی نرخ بدون ریسک را در تمام اقتصاد افزایش می‌دهد.
تورم مزمن و تثبیت انتظارات تورمی
اقتصاد ایران سال‌هاست که با تورم بالا و مزمن دست و پنجه نرم می‌کند. صالحی معتقد است این شرایط باعث شده که انتظارات تورمی در میان سرمایه‌گذاران تثبیت شود. در چنین فضایی، سرمایه‌گذاران دیگر به نرخ‌های بازدهی پایین قانع نیستند، زیرا هدف اصلی آنها حفظ ارزش واقعی پول خود در برابر تورم است. بنابراین، آنها به طور طبیعی بازدهی بالاتری را به عنوان یک پیش‌فرض بدیهی برای سرمایه‌گذاری خود مطالبه می‌کنند.
تأثیر بی‌انضباطی مالی و نبود افق روشن
نااطمینانی حاکم بر سیاست‌های کلان اقتصادی، یک عامل مهم دیگر در بالا ماندن نرخ بدون ریسک است. تغییرات مداوم قوانین و مقررات و نبود شفافیت کافی در تصمیم‌گیری‌های کلان، ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. بر اساس این تحلیل، سرمایه‌گذاران برای جبران این ریسک‌های ناشی از بی‌ثباتی و نبود افق روشن، بازدهی بیشتری را طلب می‌کنند که این موضوع بر سطح نرخ بهره تأثیر مستقیم می‌گذارد.
نقش ریسک‌های سیاسی و تحریم‌ها
حتی اوراق بدهی دولتی که به طور سنتی کم‌ریسک‌ترین دارایی محسوب می‌شوند، در فضای پرابهام سیاسی ایران، بدون ریسک مطلق نیستند. این کارشناس تأکید می‌کند که ریسک‌های سیاسی، تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات شدید نرخ ارز و بی‌ثباتی‌های سیاستی، همگی لایه‌هایی از ریسک اضافی بر نرخ بهره تحمیل می‌کنند. این عوامل باعث می‌شوند که سرمایه‌گذاران برای پذیرش این ریسک‌ها نیز بازدهی بالاتری را انتظار داشته باشند.
***
تحلیل سهیلا صالحی نشان می‌دهد که نرخ بدون ریسک بالا در ایران، یک پدیده سطحی یا نتیجه عملکرد صندوق‌های درآمد ثابت نیست. این نرخ، معلول مستقیم و آینه تمام‌نمای چالش‌های ساختاری اقتصاد کلان کشور است. کسری بودجه پایدار، تورم ریشه‌دار، بی‌ثباتی در سیاست‌گذاری و ریسک‌های سیاسی، چهار ریشه اصلی این مشکل هستند. تا زمانی که اصلاحات بنیادین در این حوزه‌ها صورت نگیرد، بازار سرمایه ناچار به رقابت با نرخ بهره بالای بدون ریسک خواهد بود. این وضعیت، جذابیت سرمایه‌گذاری در سهام را کاهش داده و جریان نقدینگی را به سمت بازارهای با ریسک کمتر اما بازدهی تضمین‌شده بالا سوق می‌دهد.
