*مهلت 2 ساله برای تطبیق با شرایط جدید
جواد باغبان، مدیرکل نظارت غیربانکی بانک مرکزی، از اعطای یک مهلت 2 ساله به صندوق‌های قرض‌الحسنه برای تطبیق فعالیت خود با ضوابط جدید خبر داد. این فرصت از تاریخ ابلاغ “شیوه‌نامه تطبیق فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه موجود” آغاز می‌شود. صندوق‌های مشمول باید در این بازه زمانی، حداقل شرایط لازم را احراز کنند. این شرایط شامل تأمین سرمایه، ارائه تعهدنامه مکتوب و یک برنامه زمان‌بندی دقیق است. این برنامه باید به تأیید هیأت‌مدیره و مدیرعامل پیشنهادی صندوق نیز برسد تا مجوز فعالیت از بانک مرکزی صادر شود.
*الزامات قانونی جدید برای فعالیت صندوق‌ها
طبق دستورالعمل اجرایی مصوب در تاریخ 23 بهمن 1403، هرگونه عملیات مالی و بانکی توسط صندوق‌های قرض‌الحسنه نیازمند مجوز بانک مرکزی است. این قاعده شامل تأسیس شعبه، باجه، نمایندگی و هر نوع فعالیت در نظام پرداخت کشور می‌شود. بانک مرکزی تأکید کرده است که ایجاد و ثبت “اشخاص تحت نظارت” نیز باید با مجوز این نهاد صورت گیرد. در همین راستا، حوزه نظارت غیربانکی بازرسی‌های حضوری را در دستور کار خود قرار داده است. این بازرسی‌ها با اولویت صندوق‌های فاقد نهاد ناظر و متناسب با حجم فعالیت آن‌ها انجام خواهد شد.
*تدوین شاخص‌های دقیق نظارتی
دستورالعمل جدید شاخص‌های نظارتی شفافی را برای فعالیت صندوق‌ها تعیین کرده است. مواردی مانند حداقل سرمایه مورد نیاز و حداکثر منابع نقدی قابل جذب به طور دقیق مشخص شده‌اند. همچنین سقف مانده سپرده‌های قرض‌الحسنه قابل جذب بر اساس سرمایه ثبتی تعیین گردیده است. علاوه بر این، حداکثر تعداد شعب قابل تأسیس و حد مجاز تسهیلات پرداختی به هر شخص نیز به روشنی تعریف شده است. این ضوابط با رویکرد نظارت مبتنی بر ریسک و قابلیت اجرایی تنظیم شده‌اند.
*حذف مقررات زائد برای صندوق‌های خرد و کوچک
یکی از نقاط قوت این دستورالعمل، حذف مقررات غیرضروری برای صندوق‌های خرد و کوچک است. با توجه به ریسک پایین فعالیت این صندوق‌ها، الزامات دست‌وپاگیر قبلی حذف شده‌اند. برای مثال، دیگر نیازی به ارائه گواهی مهارت‌های بانکی برای مدیران این دسته از صندوق‌ها نیست. همچنین محدودیت‌های پیشین برای انتخاب اعضای هیأت مدیره صندوق‌های خرد و کوچک برداشته شده است. این اقدام با هدف تسهیل و حمایت از فعالیت نهادهای قرض‌الحسنه کوچک صورت می‌گیرد.
*طبقه‌بندی 3673 صندوق قرض‌الحسنه در کشور
بر اساس شناسایی اداره ثبت شرکت‌ها، هم‌اکنون 3,673 صندوق قرض‌الحسنه با شناسه ملی در کشور وجود دارند. این صندوق‌ها بر اساس شاخص‌هایی چون میزان منابع و حجم ریسک به 4 دسته طبقه‌بندی شده‌اند. 2,801 صندوق در دسته خرد، 647 صندوق در دسته کوچک، 221 صندوق در دسته متوسط و 4 صندوق در دسته بزرگ قرار می‌گیرند. از این تعداد، حدود 1,818 صندوق دارای فعالیت و تراکنش مشخص در شبکه بانکی هستند.
*برخورد قانونی با فعالیت‌های غیرمجاز
مدیرکل نظارت غیربانکی بانک مرکزی بر لزوم برخورد با فعالیت‌های غیرمجاز تأکید کرد. بر این اساس، فرماندهی نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضائی موظف است فعالیت اشخاص حقیقی یا حقوقی غیرمجاز را متوقف کند. این اقدام نیازی به دستور مستقیم از مقام قضائی نخواهد داشت. باغبان نخستین گام در ساماندهی را، اراده مسئولان صندوق‌های بدون مجوز برای تطبیق عملکرد خود با قانون دانست.
*استفاده از عاملان نظارتی برای کارآمدی بیشتر
به منظور نظارت مؤثر بر صندوق‌های پرتعداد در سراسر کشور، بانک مرکزی چارچوب جدیدی را تدوین می‌کند. این چارچوب با بهره‌گیری از ظرفیت قانون برنامه هفتم پیشرفت، از “عامل نظارتی” استفاده خواهد کرد. بر این اساس، بانک‌های قرض‌الحسنه، سازمان اقتصاد اسلامی ایران و کانون‌های صندوق‌ها تحت نظارت بانک مرکزی به امور نظارتی کمک می‌کنند. این طرح که در مراحل پایانی تصویب قرار دارد، فرآیندهای تأسیس، فعالیت و نظارت را پوشش می‌دهد.
***
ابلاغ قریب‌الوقوع شیوه‌نامه جدید و اعطای مهلت 2 ساله، گامی استراتژیک از سوی بانک مرکزی برای قانونمند کردن یک بخش مهم از اقتصاد خرد کشور است. این اقدام با تعیین شاخص‌های شفاف مالی و عملیاتی، ریسک فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه را مدیریت کرده و شفافیت اطلاعاتی را افزایش می‌دهد. حذف مقررات زائد برای صندوق‌های کوچک، ضمن حفظ ماهیت مردمی این نهادها، مسیر توسعه و ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه را هموارتر می‌سازد. استفاده از ظرفیت عاملان نظارتی نیز یک راهکار هوشمندانه برای نظارت کارآمد بر تعداد زیاد این صندوق‌هاست که می‌تواند به افزایش اعتماد عمومی و هدایت صحیح منابع به سمت تولید و رفع نیازهای ضروری خانوارها منجر شود.
