فرابورس ایران با هدف ارتقای شفافیت و نقدشوندگی، سازوکار «حجم مبنای پویا» را برای سهام بازار پایه معرفی کرد. این فرمول جدید که از 19 مهرماه اجرایی می‌شود، به جای سرمایه پایه، بر اساس سهام شناور و رفتار معاملاتی واقعی سهم عمل می‌کند. در این رویکرد، سهام پرمعامله یا کم‌نوسان عملاً بدون محدودیت حجم مبنا معامله خواهند شد و محدودیت تنها برای سهام کم‌معامله و پرنوسان اعمال می‌گردد تا کشف قیمت دقیق‌تر شود.
*اصلاح یک سازوکار قدیمی؛ هدف‌گیری شفافیت
پیش از این، حجم مبنای سهام در بازار پایه بر اساس سرمایه پایه شرکت‌ها محاسبه می‌شد. این رویکرد یک نقص ساختاری مهم داشت. در نمادهایی که سرمایه ثبت‌شده بزرگ اما درصد سهام شناور پایینی داشتند، حجم مبنای تعیین‌شده با واقعیت حجم معاملات روزانه فاصله چشمگیری پیدا می‌کرد. این شکاف می‌توانست به نقدشوندگی سهام آسیب بزند و فرآیند کشف قیمت را مختل سازد.
*معرفی «حجم مبنای پویا» مبتنی بر معاملات واقعی
فرابورس ایران برای رفع این چالش، فرمول جدید و پویایی را طراحی کرده است. محمدعلی شیرازی، مدیرعامل فرابورس ایران، اعلام کرد که معیار اصلی در مدل جدید، شناوری آزاد سهم و رفتار معاملاتی آن است. این سازوکار که از 19 مهرماه به اجرا درمی‌آید، به صورت هوشمند و متناسب با شرایط هر سهم، حجم مبنا را تعیین می‌کند و به صورت دوره‌ای به‌روزرسانی می‌شود.
*تفکیک سهام بر اساس رفتار معاملاتی و نوسان
فرمول جدید، سهام بازار پایه را بر اساس دو متغیر کلیدی «حجم معاملات» و «نوسان قیمت» به 3 دسته مجزا طبقه‌بندی می‌کند:
- سهام پرمعامله: اگر میانگین حجم معاملات روزانه یک سهم طی یک ماه اخیر، بیشتر از سرانه روزانه سهام شناور آن باشد، سهم در دسته پرمعامله قرار می‌گیرد. برای این گروه از سهام، حجم مبنا عدد «1» در نظر گرفته می‌شود.
- سهام کم‌معامله با نوسان کم: چنانچه سهمی طبق معیار بالا پرمعامله نباشد، اما نوسان قیمت ماهانه قابل توجهی را نیز تجربه نکرده باشد، حجم مبنای آن نیز «1» خواهد بود.
- سهام کم‌معامله با نوسان بالا: در صورتی که یک سهم حجم معاملات پایینی داشته باشد اما همزمان نوسانات قیمتی قابل ملاحظه‌ای (مثبت یا منفی) را ثبت کرده باشد، حجم مبنای آن بر اساس فرمول مشخص‌شده در اطلاعیه حجم مبنای پویا محاسبه خواهد شد.
*جزئیات فرمول برای سهام کم‌معامله و پرنوسان
برای دسته سوم، فرمول حجم مبنا بر دو معیار اصلی استوار است: میانگین روزانه حجم معاملات در یک ماه اخیر و سرانه روزانه سهام شناور. این دو معیار با استفاده از 2 ضریب، تعدیل می‌شوند. برای مثال، اگر حجم معاملات سهم در 3 ماه اخیر روند افزایشی داشته باشد، ضریب مربوطه در فرمول کاهش می‌یابد و منجر به تعیین حجم مبنای کمتر می‌شود. در مقابل، افزایش نوسانات قیمت سهم، ضریب را بالا برده و عدد حجم مبنا را افزایش خواهد داد.
*دستاوردهای مورد انتظار از اجرای طرح جدید
هدف اصلی این رویکرد جدید، تمرکز محدودیت حجم مبنا صرفاً بر سهامی است که با حجم معاملات پایین، نوسان‌های غیرواقعی را تجربه می‌کنند. با این کار، سهام پرمعامله و دارای ثبات قیمت، عملاً بدون محدودیت حجم مبنا معامله می‌شوند که این امر به افزایش نقدشوندگی کمک می‌کند. از دیگر اهداف این طرح می‌توان به کشف قیمت دقیق‌تر و جلوگیری از نوسان‌های هیجانی و غیرواقعی در بازار پایه اشاره کرد.
*مشارکت فعالان بازار در تدوین مقررات
فرابورس ایران پیش از نهایی‌سازی این سازوکار، آن را به مشارکت عمومی گذاشته بود. در فراخوانی که طی شهریورماه منتشر شد، موضوع حجم مبنای پویا به مدت 2 هفته در معرض نظرخواهی صاحب‌نظران، فعالان و تمام ذی‌نفعان بازار سرمایه قرار گرفت تا از دیدگاه‌های کارشناسی برای بهبود طرح استفاده شود.
***
تغییر سازوکار حجم مبنا در بازار پایه از یک فرمول ایستا به مدلی پویا و هوشمند، یک گام استراتژیک برای بلوغ این بازار محسوب می‌شود. این اقدام رگولاتوری، مقررات را از یک حالت یکسان برای همه، به یک رویکرد داده‌محور و متناسب با ویژگی‌های هر سهم تغییر می‌دهد. با آزاد شدن سهام پرمعامله و کم‌نوسان از قید حجم مبنا، انتظار می‌رود نقدشوندگی به عنوان یکی از ارکان حیاتی بازار، بهبود یابد. همزمان، تمرکز محدودیت بر سهام نوسان‌گیرانه (کم‌معامله و پرنوسان)، به کنترل نوسانات غیربنیادین و افزایش سلامت کلی بازار کمک خواهد کرد. این اصلاحات در نهایت می‌تواند به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و کشف کاراتر قیمت‌ها در بازار پایه منجر شود.
