بررسی‌های آماری جدید بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) در ژانویه ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سهم ایران از تولید جهانی آلومینا تنها ۰.۱۶ درصد و از تولید بوکسیت حدود ۰.۲۲ درصد است. این ارقام نگران‌کننده در کنار ذخایر محدود داخلی، صنعت استراتژیک آلومینیوم کشور را با چالش جدی تأمین پایدار مواد اولیه مواجه کرده است. کارشناسان برای خروج از این وضعیت بحرانی، تدوین فوری «سند ملی امنیت تأمین بوکسیت و آلومینا» را با تمرکز بر اکتشافات سیستماتیک، فعال‌سازی معادن خصوصی و دیپلماسی اقتصادی برای واردات پیشنهاد می‌کنند.
شکاف عمیق تولید ایران با استانداردهای جهانی
بر اساس داده‌های دقیق گزارش ۲۰۲۵ سازمان زمین‌شناسی آمریکا، ایران سالانه حدود ۲۴۰ هزار تن آلومینا تولید می‌کند، در حالی که تولید جهانی این محصول راهبردی به ۱۴۲ میلیون تن می‌رسد. این آمار نشان‌دهنده سهم ناچیز ۰.۱۶ درصدی ایران در بازار جهانی است. در بخش معدن نیز وضعیت مشابهی حاکم است؛ تولید سالانه ۱ میلیون تن بوکسیت در کشور در برابر تولید جهانی ۴۵۰ میلیون تن، سهم ایران را به عدد ۰.۲۲ درصد محدود می‌کند. حتی با احتساب خوش‌بینانه ذخایر ۶۰ تا ۸۰ میلیون تنی، ایران تنها ۰.۲۷ درصد از ذخایر ۲۹ میلیارد تنی جهان را در اختیار دارد. این شکاف آماری زنگ خطری جدی برای سیاست‌گذاران صنعتی است، زیرا کشورهای پیشرفته‌ای مانند آلمان، آمریکا و کانادا با وجود نداشتن ذخایر بوکسیت، از طریق واردات پایدار و بازیافت، تولید آلومینای بسیار بالاتری نسبت به ایران دارند.
وضعیت شکننده ذخایر سه‌گانه بوکسیت کشور
تحلیل وضعیت ذخایر در دسترس نشان می‌دهد که منابع کشور به ۳ بخش اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام چالش‌های خاص خود را دارند. بخش اول، ذخایر شرکت آلومینای ایران در جاجرم است که با ذخیره قطعی ۴۲ میلیون تن و بلوک‌های معدنی در ۵ استان (خراسان شمالی، یزد، سمنان، کرمان و کهگیلویه و بویراحمد)، تنها منبع دارای برنامه تولید مشخص ۲۰ ساله محسوب می‌شود. بخش دوم، معادن بخش خصوصی هستند که به دلیل فقدان اکتشافات سیستماتیک و حفاری‌های عمقی، داده‌های قابل‌اتکایی ندارند و نیازمند مداخله حاکمیتی برای شفاف‌سازی هستند. بخش سوم نیز فرصت‌های بین‌المللی مانند ذخایر گینه کوناکری است که به دلیل بلاتکلیفی حقوقی و اجرایی، به یک ریسک استراتژیک تبدیل شده و نیازمند تعیین تکلیف فوری است.
ضرورت تغییر ریل سیاست‌گذاری به سمت سند امنیت ملی
تداوم توسعه نامتوازن صنعت آلومینیوم بدون تضمین تأمین خوراک، یک خطای راهبردی است. در حالی که ظرفیت‌سازی برای تولید شمش آلومینیوم به سرعت پیش رفته، تأمین ماده اولیه بوکسیت همپای آن رشد نکرده است. راهکار برون‌رفت از این بن‌بست، تدوین «سند ملی امنیت تأمین بوکسیت» توسط وزارت صمت و ایمیدرو است. این سند باید بر ۴ محور اصلی استوار باشد: توسعه اکتشافات عمیق (۵۰ تا ۳۰۰ متر) در معادن خصوصی با تضمین خرید توسط شرکت آلومینای ایران، فعال‌سازی دیپلماسی معدنی برای قراردادهای بلندمدت واردات، استفاده از صندوق بیمه سرمایه‌گذاری برای پوشش ریسک اکتشاف و در نهایت به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند «سینترینگ» برای پرعیارسازی بوکسیت‌های کم‌عیار و شیلی داخلی.
***
صنعت آلومینیوم ایران در نقطه عطف خطرناکی قرار گرفته است؛ جایی که «ظرفیت‌سازی صنعتی» از «پتانسیل معدنی» پیشی گرفته است. وابستگی صرف به ذخایر محدود داخلی بدون استراتژی مشخص برای واردات پایدار یا اکتشافات عمیق، امنیت سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی در این حوزه را تهدید می‌کند. مدل موفق کشورهایی نظیر امارات و آلمان اثبات می‌کند که فقدان معدن نباید مانع توسعه صنعت شود، مشروط بر اینکه «تأمین پایدار» به عنوان یک اولویت امنیت ملی و نه صرفاً یک پروژه تجاری، در دستور کار دولت قرار گیرد.
