محمد آقاجانلو ضمن اعلام تحقق هدف ظرفیت ۵۵ میلیون تنی فولاد در افق ۱۴۰۴، از بلااستفاده ماندن حدود ۴۰ درصد این ظرفیت به دلیل ناترازی انرژی خبر داد. وی با اشاره به مصرف داخلی کمتر از ۱۷ میلیون تن، تنها راه نجات این صنعت را تمرکز بر صادرات و حرکت به سمت «فولاد سبز» دانست. رئیس هیئتمدیره شرکت سرمایهگذاری توسعه معادن و فلزات همچنین پیشنهاد تشکیل زنجیره منطقهای فولاد با مشارکت کشورهای همسایه را برای تأمین پایدار مواد اولیه ارائه کرد.
تحقق اهداف کمی در سایه سنگین ناترازی انرژی
محمد آقاجانلو، رئیس هیئتمدیره شرکت سرمایهگذاری توسعه معادن و فلزات، در میز تخصصی صنعت فولاد شورای عالی انقلاب فرهنگی که به میزبانی مرکز فولاد دانشگاه تهران برپا شد، تصویری واقعی و آماری از وضعیت کنونی این صنعت ارائه داد. وی با استناد به برنامهریزیهای کلان سال ۱۳۸۲، اعلام کرد که صنعت فولاد بهویژه در حلقههای بالادستی، موفق شده است پیش از موعد مقرر به هدف ظرفیتسازی ۵۵ میلیون تن برای آذرماه ۱۴۰۴ دست یابد. با این حال، وی تصریح کرد که علیرغم این دستاورد بزرگ زیرساختی، صنعت فولاد امروز آماج بیشترین فشارها و بیمهریهای ساختاری قرار گرفته است.
فشار محدودیتها بر موتور محرک اقتصاد
رئیس پیشین هیئت عامل ایمیدرو با انتقاد از وضعیت موجود، تأکید کرد صنعتی که باید به عنوان پیشران سودآوری و موتور محرک اقتصاد ملی ایفای نقش کند، اکنون زیر بار سنگینترین محدودیتهای زیرساختی نظیر کمبود آب، برق و گاز گرفتار شده است. آقاجانلو هشدار داد که تداوم این روند، بهویژه در بخش بالادستی، چشماندازی دشوار و پرچالش را برای فعالان این حوزه ترسیم میکند. آمارهای ارائه شده توسط وی نشان میدهد که از مجموع ظرفیت ۵۵ میلیون تنی ایجاد شده در کشور، در حال حاضر تنها حدود ۳۰ تا ۳۱ میلیون تن منجر به تولید واقعی محصول میشود؛ این به معنای آن است که نزدیک به ۴۰ درصد از سرمایهگذاریهای انجام شده در صنعت فولاد کشور به دلیل ناترازیهای انرژی بلااستفاده مانده و خاک میخورد.
دیپلماسی فولادی؛ طرحی برای توسعه منطقهای زنجیره ارزش
آقاجانلو در بخش دیگری از سخنان خود به تشریح مزیتهای رقابتی ایران در حوزه آهنسازی پرداخت. به گفته وی، وجود پتانسیلهای عظیم، تجربه انباشته فنی، دسترسی به منابع گاز و موقعیت ژئوپلیتیک، ایران را در جایگاهی قرار داده که میتواند حداقل در بخش آهنسازی به یکی از قطبهای بی رقیب جهانی تبدیل شود. او راهکاری استراتژیک مبنی بر «توسعه منطقهای زنجیره فولاد» را پیشنهاد داد؛ مدلی که در آن کشورهای همسایه نظیر افغانستان و قزاقستان در بخش تأمین مواد معدنی مشارکت میکنند و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس در مراحل بعدی زنجیره ارزش با ایران همکاری خواهند داشت تا یک اکوسیستم فولادی قدرتمند در منطقه شکل بگیرد.
گذار اجتنابناپذیر به سمت فناوریهای فولاد سبز
مبحث فناوری و محیط زیست، محور دیگر سخنان رئیس هیئتمدیره شرکت سرمایهگذاری توسعه معادن و فلزات بود. وی با تأکید بر لزوم حرکت به سمت «فولاد سبز»، خاطرنشان کرد که اگرچه بخش عمده تولید فولاد در ایران با روشهایی غیر از کوره بلند انجام میشود و ذاتاً آلایندگی کمتری دارد، اما همچنان فضای زیادی برای بهبود فرایندها وجود دارد. آقاجانلو با ارجاع به الگوهای موفق جهانی، تصریح کرد که افزایش سهم هیدروژن در فرایند احیای مستقیم، مسیری است که صنعت فولاد باید برای دستیابی به تولید پاکتر طی کند. تحقق این مهم نیازمند همافزایی واقعی صنعت با دانشگاهها و مراکز تخصصی است و پیششرطی حیاتی برای حفظ بازارهای صادراتی در آینده محسوب میشود.
صادرات؛ تنها مسیر بقا و توسعه پایدار
در بخش پایانی، آقاجانلو با تحلیل وضعیت تقاضا در بازار داخلی، نکتهای کلیدی را یادآور شد. بر اساس دادههای موجود، مصرف داخلی فولاد در کشور محدود است و حتی به رقم ۱۷ میلیون تن در سال نیز نمیرسد. این آمار نشان میدهد که حیات و ادامه مسیر صنعت فولاد ایران به طور اجتنابناپذیری به بازارهای صادراتی گره خورده است. وی نتیجهگیری کرد که ترکیب سه عامل «حرکت به سمت فولاد سبز»، «آیندهنگری فناورانه» و «استفاده هوشمندانه از تجربیات بینالمللی» تنها فرمولی است که امکان رقابت با غولهای جهانی را فراهم کرده و جایگاه ایران را در زنجیره تامین جهانی فولاد تثبیت میکند.
***
اظهارات محمد آقاجانلو نشاندهنده یک «شکاف بهرهوری» عمیق در صنعت فولاد ایران است؛ جایی که ۴۰ درصد ظرفیت نصبشده به دلیل ناترازی انرژی، فاقد بازدهی اقتصادی است. تحلیل دادهها حاکی از آن است که با توجه به اشباع بازار داخلی (مصرف زیر ۱۷ میلیون تن)، مدل کسبوکار فولاد ایران باید فوراً از «توسعه کمی» به «توسعه کیفی و صادراتمحور» تغییر فاز دهد. تأکید بر همکاری با کشورهایی مثل افغانستان و قزاقستان برای تأمین مواد اولیه، یک رویکرد هوشمندانه برای کاهش ریسک کمبود سنگآهن در سالهای آینده است. در نهایت، حرکت به سمت فولاد سبز دیگر یک انتخاب لوکس نیست، بلکه مجوزی الزامی برای ورود به بازارهای جهانی در دهه آینده خواهد بود.
