*نقش‌آفرینی پتروشیمی ایران در بازار جهانی؛ سهم 2.11 درصدی فارس در تأمین بازار
در شرایطی که بازار جهانی نفت و محصولات پتروشیمی طی سال 2024 با چالش‌های جدی در حوزه قیمت و عرضه روبرو بود، آمارها نشان‌دهنده نقش‌آفرینی مهم صنعت پتروشیمی ایران در این بازار پرتلاطم است. بر اساس داده‌ها، هلدینگ خلیج فارس توانست سهم 2.11 درصدی در تأمین واردات جهانی پروپان و بوتان را به خود اختصاص دهد که این موضوع جایگاه ایران را به خوبی به تصویر می‌کشد.
*تحلیل نوسانات بازار جهانی نفت و کامودیتی‌ها
در سال‌های گذشته، بازار نفت متأثر از شرایط اقتصاد جهانی، روندی رکودی را پیمود. کاهش رشد اقتصادی جهانی به دنبال اپیدمی کرونا، تقاضا برای نفت برنت را کاهش داد. پس از آن، رشد تورم در دوران پساکووید، به افزایش نرخ کامودیتی‌ها و به‌ویژه نفت منجر شد. در واکنش به این شرایط، بانک‌های مرکزی کشورهای توسعه‌یافته سیاست انقباضی و افزایش نرخ بهره را برای کنترل تورم اتخاذ کردند. این سیاست‌ها تقاضا برای کامودیتی‌هایی مانند نفت را تحت فشار قرار داد و موجب نوسانات جدیدی شد؛ لذا کشورهای عضو اوپک برای کنترل قیمت به محدودسازی عرضه روی آوردند.
با وجود سیاست کنترل عرضه توسط اوپک، رخدادهای سیاسی تنش‌ها را در بازارهای جهانی تشدید کرد و افزایش نااطمینانی، روند رشد کامودیتی‌ها را تحت تأثیر قرار داد. بنابراین، سیاست کنترل قیمت نفت تأثیرگذاری خود را تا حدودی از دست داد. انتظار می‌رود با ادامه سیاست‌های نرخ بهره بالا در سال 2025 و تداوم نااطمینانی‌های سیاسی مانند رخدادهای خاورمیانه و جنگ روسیه با اوکراین، بازار نفت با مازاد عرضه مواجه شود. در صورت عدم حمایت کشورهای عضو اوپک، قیمت نفت می‌تواند سطوح پایین‌تری را تجربه کند که این امر مستقیماً بر بازار محصولات شیمیایی اثرگذار خواهد بود.
*بررسی تولید و تقاضای محصولات کلیدی پتروشیمی در جهان و ایران
در شرایط نااطمینانی سیاسی و تنش‌های جهانی، محصولات شیمیایی سطوح تولید و تقاضای متفاوتی را تجربه کردند. در سال 2024، ظرفیت تولید جهانی محصول متانول 165 میلیون تن بود، در حالی که تقاضای آن به 92.97 میلیون تن رسید. در منطقه خاورمیانه، 28 میلیون تن از این محصول تولید شد که سهم ایران به تنهایی 15.7 میلیون تن بوده است.
اتیلن، که به عنوان خوراک اصلی تولید محصولات پلیمری کاربرد دارد، با ظرفیت جهانی 231.02 میلیون تن، توانست تقاضای 181.31 میلیون تنی را به خود جذب نماید. پیش‌بینی‌ها برای این محصول تا سال 2028، رشد تقاضای 14 درصدی و رشد عرضه 14.62 درصدی را نشان می‌دهد.
محصول پروپیلن در سال 2024 دارای ظرفیت تولید 118.61 میلیون تن و تقاضای 125.66 میلیون تنی بود. در صورت رفع نااطمینانی‌ها، تولید این محصول می‌تواند رشد 22.12 درصدی را تجربه کند. برای محصولات کشاورزی مانند اوره و آمونیاک، با توجه به چشم‌انداز جمعیت جهان، انتظار رشد وجود دارد. در سال 2024، ظرفیت تولید اوره 231.13 میلیون تن و تقاضای آن 186.2 میلیون تن بود. محصول آمونیاک نیز با عرضه جهانی 235.12 میلیون تن و تقاضای 190 میلیون تنی مواجه شد که سهم ایران از حجم عرضه کل، 6.5 میلیون تن بود.
بنزن نیز با ظرفیت تولید 75.11 میلیون تن و تقاضای 54.96 میلیون تنی در بازار جهانی روبرو بود. این محصول که در خاورمیانه 6.28 میلیون تن تولید داشت، سهم ایران از آن 0.95 میلیون تن بود. پارازایلین به عنوان محصول پایین‌دستی بنزن، عرضه 74.71 میلیون تنی و تقاضای 55.14 میلیون تنی داشت و ایران سهم 1.37 میلیون تنی در تولید آن را به خود اختصاص داد.
در گروه پلیمرها، پلی‌اتیلن‌های سنگین و سبک در سال 2024 به ترتیب از عرضه جهانی 69.04 میلیون تن و 30.12 میلیون تن برخوردار بودند. سهم ایران در تولید پلی‌اتیلن سنگین 2.69 میلیون تن و در پلی‌اتیلن سبک 1.3 میلیون تن بود. پلی‌اتیلن سبک خطی نیز با تولید جهانی 51.85 میلیون تنی، سهم 0.99 میلیون تنی ایران را ثبت کرد.
*سهم هلدینگ خلیج فارس در تأمین خوراک و صادرات
این محصولات عمدتاً از خوراک‌های بالادستی مانند پروپان، بوتان، برش سنگین و رافینیت تولید می‌شوند. در سال 2024، تقاضای جهانی برای پروپان و بوتان حدود 156 میلیون تن بود که هلدینگ خلیج فارس به تنهایی 2.11 درصد از این تقاضا را تأمین کرد. همچنین این شرکت 0.6 درصد از تقاضای 175 میلیون تنی برش سنگین و 0.97 درصد از تقاضای 59 میلیون تنی رافینیت را پوشش داد.
در حوزه صادرات، از مجموع 234.41 میلیون تن اوره صادر شده در جهان، سهم هلدینگ فارس 0.535 میلیون تن بود. در صادرات 240.38 میلیون تنی آمونیاک، سهم این هلدینگ 0.066 میلیون تن گزارش شد. در نهایت، در صادرات پلی‌اتیلن نیز از مجموع 146.414 میلیون تن، هلدینگ فارس نقش 0.354 میلیون تنی را ایفا نمود.
***
داده‌های سال 2024 به وضوح نشان می‌دهد که صنعت پتروشیمی ایران، با وجود تمام محدودیت‌ها و نوسانات بازار جهانی، یک بازیگر کلیدی و تأثیرگذار باقی مانده است. سهم 2.11 درصدی هلدینگ خلیج فارس در تأمین خوراک پروپان و بوتان، بیانگر ظرفیت بالای تولید و توان رقابتی ایران در بازارهای بین‌المللی است. تمرکز ایران بر تولید محصولات با ارزش افزوده مانند متانول، آمونیاک و انواع پلیمرها، نشان‌دهنده حرکت در مسیر تکمیل زنجیره ارزش است. با این حال، چالش اصلی در آینده، مدیریت مازاد عرضه احتمالی در بازار نفت و تأثیر آن بر قیمت خوراک و محصولات نهایی خواهد بود. پیش‌بینی رشد تقاضا برای محصولاتی مانند اتیلن، پروپیلن و پلیمرها تا سال 2028، یک فرصت استراتژیک برای ایران است تا با توسعه ظرفیت‌ها و بازاریابی هوشمند، سهم خود را از این بازار رو به رشد افزایش دهد. موفقیت در این مسیر به دیپلماسی انرژی، جذب سرمایه‌گذاری و رفع موانع تجاری بستگی خواهد داشت.
