علیرضا شهیدی، رئیس هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو)، بر نقش حیاتی آینده‌پژوهی در اکتشاف مواد معدنی استراتژیک تاکید کرد. با توجه به افزایش شدید تقاضا برای موادی چون لیتیوم (با رشد 596 درصدی)، کبالت و نیکل، این رویکرد به نقشه راه امنیت مواد خام کشور تبدیل شده است. آینده‌پژوهی از طریق تحلیل روندهای جهانی، رصد فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی، به هدایت سرمایه‌گذاری‌های هوشمند و پایدار در این حوزه کلیدی کمک می‌کند.
مسابقه جهانی برای تسلط بر مواد معدنی حیاتی
در دهه‌های اخیر، اهمیت مواد معدنی استراتژیک و حیاتی در اقتصاد جهانی به شکل چشمگیری افزایش یافته است. این مواد اولیه، ستون فقرات توسعه فناوری‌های نوین مانند خودروهای برقی، باتری‌های پیشرفته و صنایع هوافضا هستند. همچنین نقش این عناصر در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و تجهیزات الکترونیکی (ICT) غیرقابل انکار است. وابستگی شدید صنایع پیشرفته به موادی چون لیتیوم، کبالت و عناصر نادر خاکی باعث شده است که کمبود یا انحصار عرضه آنها، تهدیدی جدی برای امنیت اقتصادی و سیاسی کشورها محسوب شود.
آینده‌پژوهی: ابزار استراتژیک ایران در اکتشاف
در چنین شرایطی، اکتشاف و بهره‌برداری هوشمندانه از منابع معدنی دیگر نمی‌تواند به روش‌های سنتی محدود شود. به گفته علیرضا شهیدی، رئیس هیات مدیره ایمپاسکو، رویکردی آینده‌نگر مبتنی بر دانش میان‌رشته‌ای آینده‌پژوهی یک ضرورت است. این دانش به عنوان یک ابزار علمی و سیاستی، با مطالعه عدم قطعیت‌ها و ترسیم آینده‌های محتمل، به کشورها امکان می‌دهد نقشه راه امنیت مواد خام خود را تدوین کنند. آینده‌پژوهی با تمرکز بر سناریوسازی و تحلیل روندها، به ابزاری کلیدی در مدیریت استراتژیک منابع معدنی تبدیل شده است.
کارکردهای پنج‌گانه آینده‌پژوهی در بخش معدن
در حوزه اکتشاف مواد حیاتی، آینده‌پژوهی 5 کارکرد اساسی و مشخص دارد. نخست، شناسایی روندهای کلان مصرف جهانی، مانند افزایش تقاضای 596 درصدی لیتیوم بین سال‌های 2000 تا 2018 یا رشد تقاضای 361 درصدی کبالت تا سال 2023 است. دوم، رصد مستمر فناوری‌های نوین اکتشاف مانند هوش مصنوعی، سنجش‌ازدور و ژئوفیزیک پیشرفته برای شناسایی ذخایر پنهان در خشکی و دریا. سوم، مدیریت ریسک‌های ژئوپلیتیکی ناشی از انحصار تولید برخی عناصر در کشورهایی نظیر چین. چهارم، طراحی سناریوهای آینده برای مقابله با تغییرات قیمت‌ها و محدودیت‌های محیط‌زیستی. و پنجم، هدایت سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری به سمت موادی که در 10 تا 20 سال آینده اهمیت استراتژیک خواهند داشت.
ادغام فناوری‌های نوین با علوم زمین
تحقیقات آینده در زمینه اکتشاف مواد معدنی باید بر ادغام فناوری‌های پیشرفته با شیوه‌های پایدار متمرکز باشد. استفاده از هوش مصنوعی، تصویربرداری فراطیفی و یادگیری ماشین می‌تواند دقت و سرعت شناسایی ذخایر پنهان را تا حد زیادی افزایش دهد. علاوه بر این، پژوهش برای بازیابی عناصر حیاتی از باطله‌های معدنی موجود، یک راهکار هوشمندانه برای افزایش بهره‌وری و کاهش اثرات زیست‌محیطی است. این رویکردهای نوین، وابستگی به مواد معدنی کمیاب را کاهش داده و امنیت منابع را تقویت می‌کنند.
ایمپاسکو؛ پیشگام در اجرای نقشه راه امنیت مواد خام
با توجه به اهمیت روزافزون مواد معدنی حیاتی، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) آینده‌پژوهی را به عنوان یکی از ارکان اصلی و الزامات راهبردی خود در اکتشاف قرار داده است. این رویکرد به شرکت کمک می‌کند تا فرصت‌ها را شناسایی کرده، ریسک‌ها را کاهش دهد و توان فناورانه خود را ارتقا بخشد. برای کشوری با ظرفیت‌های معدنی بالا مانند ایران، بهره‌گیری از آینده‌پژوهی می‌تواند به ایجاد مزیت رقابتی پایدار و تقویت امنیت ملی منجر شود.
***
حرکت به سمت آینده‌پژوهی در اکتشاف معدنی، یک تغییر پارادایم از رویکرد واکنشی به یک استراتژی فعال و هوشمند است. با توجه به رشدهای انفجاری تقاضا برای لیتیوم (596%) و کبالت (361%)، securing این منابع دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت اقتصادی برای رقابت در صنایع آینده است. این رویکرد با پیش‌بینی نیازهای 10 تا 20 سال آینده، سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش معدن را هدفمند کرده و از اتلاف منابع جلوگیری می‌کند. در نهایت، تسلط بر زنجیره تامین مواد معدنی استراتژیک، به معنای تضمین امنیت ملی و داشتن اهرم فشار قدرتمند در اقتصاد سیاسی جهانی است.
