موفقیت در گاز و برق؛ الگویی برای بازار آب
محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، بر ضرورت استفاده از راهکارهای مبتنی بر بازار برای مدیریت منابع سرزمینی تأکید کرد. او با اشاره به تجارب جهانی، حرکت به سمت کشف قیمت واقعی منابع را یک فرآیند ضروری دانست. بورس انرژی پیش از این با راه‌اندازی بازار گواهی صرفه‌جویی، به کاهش مصرف در بخش‌های دیگر ارزش اقتصادی بخشیده است. این مدل به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا با بهبود فناوری، منافع حاصل از صرفه‌جویی را از طریق بازار مالی بازیابی کنند. موفقیت این سازوکار، به‌ویژه در حوزه گاز که گواهی‌های آن در حال معامله است، اکنون به عنوان یک الگوی اثبات‌شده برای حوزه آب عمل می‌کند.
عرضه گواهی صرفه‌جویی آب تا پایان تابستان
بر اساس اعلام مدیرعامل بورس انرژی ایران، طراحی سازوکار مشابهی برای مدیریت مصرف آب در دستور کار قرار دارد. با توجه به بحران جدی منابع آبی کشور، به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی و صنعت، این ابزار جدید طراحی شده است. هدف اصلی آن، منتفع کردن بنگاه‌هایی است که در مسیر صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف آب گام برمی‌دارند. پیش‌بینی می‌شود با توجه به تجارب موفق قبلی در حوزه‌های برق و گاز، گواهی صرفه‌جویی آب تا پیش از پایان تابستان سال جاری به تابلوهای معاملاتی بورس انرژی اضافه شود.
تأمین مالی و پاداش؛ دو کارکرد کلیدی ابزار جدید
این ابزار مالی جدید دارای دو وجه اصلی و کارکردی است. نخست، به عنوان یک مکانیزم تأمین مالی برای پروژه‌هایی عمل می‌کند که به کاهش مصرف آب منجر می‌شوند. دوم، به عنوان یک سیستم پاداش‌دهی به صرفه‌جویی‌های محقق‌شده عمل می‌کند. در این مدل، بنگاه‌هایی که با ارتقای فناوری مصرف خود را کاهش داده‌اند، گواهی‌ها را عرضه می‌کنند. در مقابل، بنگاه‌هایی که هنوز فناوری خود را به‌روز نکرده‌اند، این گواهی‌ها را برای تسویه قبوض آب خود خریداری می‌کنند. این فرآیند یک چرخه اقتصادی پایدار برای تشویق بهره‌وری ایجاد می‌کند.
بازار آب‌های نامتعارف؛ فصلی جدید در بورس انرژی
فعالیت‌های بورس انرژی به حوزه صرفه‌جویی محدود نمی‌شود. این نهاد مالی بازار آب‌های نامتعارف را نیز راه‌اندازی کرده است تا قیمت‌گذاری این منابع نیز در یک بستر شفاف انجام شود. این بازار امکان عرضه و معامله آب‌های غیرمتعارف مانند پساب‌های تصفیه‌شده و خروجی آب‌شیرین‌کن‌ها را فراهم می‌آورد. قیمت‌گذاری در این بازار تفاوت اساسی با نرخ‌های مصوب دولتی برای منابع آب متعارف دارد و بر اساس توافقات دوجانبه بین صنایع شکل می‌گیرد.
کشف قیمت چند یورویی برای پساب‌های تصفیه‌شده
قیمت آب‌های غیرمتعارف یا همان پساب‌های تصفیه‌شده در قراردادهای دوجانبه صنعتی به نرخ‌های قابل توجهی رسیده است. بر اساس توضیحات نظیفی، قیمت هر مترمکعب از این آب‌ها گاهی تا چند یورو نیز معامله شده است. با تبدیل این نرخ به ریال، ارزش هر مترمکعب بسته به کیفیت تصفیه به حدود 200 تا 300 هزار تومان می‌رسد. این قیمت می‌تواند با در نظر گرفتن هزینه‌های انتقال از مناطق جنوبی به مرکزی کشور، حتی تا 4 یا 5 یورو برای هر مترمکعب نیز افزایش یابد.
عرضه بزرگ پساب در راه است
معاملات آب‌های نامتعارف در حال حاضر عمدتاً به صورت قراردادهای دوجانبه خارج از تابلوی بورس انجام می‌شود. با این حال، معاملات مربوط به پساب‌های شرکت آب و فاضلاب (آبفا) در بورس انرژی در حال انجام است. به زودی یک عرضه بزرگ از پساب‌های خروجی تهران در این بازار انجام خواهد شد. اطلاع‌رسانی عمومی این عرضه طی هفته جاری یا آینده صورت می‌گیرد و انتظار می‌رود در این فرآیند، کشف قیمت شفافی برای این منبع آبی رخ دهد.
نقش حیاتی کنتورهای هوشمند در موفقیت طرح
اجرای موفق بازار گواهی صرفه‌جویی آب به زیرساخت‌های فنی دقیق، به‌ویژه تجهیزات اندازه‌گیری، وابسته است. محمد نظیفی تأکید کرد که پایش دقیق مصرف برای عملیاتی شدن این طرح ضروری است. در مراحل اولیه، این بازار بیشتر صنایع را هدف قرار خواهد داد، زیرا بخش کشاورزی به دلیل ساختار خرده‌مالکی با چالش‌های بیشتری روبروست. توسعه کنتورهای هوشمند که در دستور کار شرکت‌های آب و فاضلاب قرار دارد، یکی از پایه‌های اصلی موفقیت این مدل است. همانند تجربه بازار برق، صنایعی که دارای ابزارهای پایش دقیق هستند، می‌توانند به طور کامل از مزایای بازار بهره‌مند شوند.
***
بورس انرژی ایران با معرفی ابزارهای مالی نوین مانند «گواهی صرفه‌جویی آب» و «بازار آب‌های نامتعارف»، در حال ایفای نقشی استراتژیک در گذار کشور به سمت مدیریت اقتصادی منابع حیاتی است. این اقدامات، صرفه‌جویی در مصرف آب را از یک الزام زیست‌محیطی به یک فرصت اقتصادی سودآور برای بنگاه‌ها تبدیل می‌کند. ایجاد یک بازار شفاف برای منابع آبی، ظرفیت قابل توجهی برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی و ارتقای بهره‌وری در صنایع و کشاورزی فراهم می‌آورد. این رویکرد بازارمحور نشان می‌دهد که بورس انرژی به جایگاهی فراتر از یک بازار معاملاتی صرف برای حامل‌های انرژی می‌اندیشد و خود را به عنوان یک بازوی راهبردی برای حل چالش‌های کلان اقتصادی و زیست‌محیطی کشور مطرح کرده است.
