*آینده متلاطم فولاد: جزر و مد ژئوپلیتیک، تحریم‌ها و رقابت برای بقا
تحولات ژئوپلیتیکی، کشمکش‌های منطقه‌ای و موج فزاینده تحریم‌ها، زنجیره تأمین جهانی فولاد را در آستانه تحولی عمیق و چندوجهی قرار داده است. در عصر حاضر، هر تصمیم سیاسی می‌تواند بازارهای بین‌المللی را به لرزه درآورد. حدود یک قرن پیش، فولاد صرفاً ماده‌ای برای ساخت‌وساز بود. اما امروز، این فلز استراتژیک به میدان نبردی برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. در این میدان، تحریم‌ها نقشی بی‌سابقه در شکل‌دهی به جریان‌های تجاری و پویایی عرضه ایفا می‌کنند.
*تأثیر تحریم‌ها بر تجارت جهانی فولاد
به عنوان نمونه، تحریم‌ها علیه کشورهای بزرگ تولیدکننده فولاد مانند روسیه، مسیرهای سنتی تجارت را کاملاً دگرگون کرده‌اند. با وجود محدودیت‌ها، کشورهای اروپایی در سال 2023 میلادی، 2.9 میلیارد یورو محصول فولادی از روسیه وارد کردند. سهم قابل توجهی از آن مربوط به خرید اسلب روسی توسط بلژیک، ایتالیا و فرانسه بوده است. این وابستگی، اهداف بلندپروازانه صنعت فولاد اروپا در زمینه گذار سبز را به چالش می‌کشد. همین امر، موجب درخواست‌هایی برای تشدید تحریم‌ها و اعمال عوارض اضافی بر محصولات فولادی روسیه شده است.
*روندهای پیچیده واردات در اتحادیه اروپا
همانطور که شکل شماره 1 نشان می‌دهد، واردات کلاف گرم (Hot-rolled coil) به اتحادیه اروپا برحسب تن، روندهای پیچیده‌ای را نشان می‌دهد. این روندها به‌ویژه در سال‌های 2022 تا 2024، گویای وابستگی اروپا به منابع خارجی، حتی در بحبوحه تلاش برای استقلال صنعتی است. این وضعیت نشان می‌دهد که قطع کامل وابستگی به منابع خارجی چقدر دشوار است.
*تشدید سیاست‌های حمایت‌گرایانه در غرب
همزمان، منازعات منطقه‌ای، اقدامات حمایت‌گرایانه در سراسر جهان، به‌ویژه در ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را تشدید کرده است. ایالات‌متحده از سال 2016 میلادی، تعرفه‌های بخش 232 را بر واردات فولاد اعمال نموده و احتمالاً آن‌ها را تشدید خواهد کرد. این تعرفه‌ها با افزایش قیمت‌ها و سودآوری تولیدکنندگان داخلی، از محبوبیت سیاسی زیادی در داخل برخوردار بوده‌اند. اتحادیه اروپا نیز اقدامات حفاظتی خود را تا سال 2026 میلادی تمدید کرده است.
*محدودیت‌های فزاینده برای صادرات چین
این سیاست‌های حمایت‌گرایانه، در کنار تحریم‌ها، به بازآرایی جریان‌های تجارت جهانی فولاد منجر شده‌اند. به عنوان نمونه، صادرات فولاد چین در 11 ماه اول سال 2024 میلادی با 22.6 درصد افزایش به 101.15 میلیون تن رسید. اما این صادرات با اقدامات دفاع تجاری فزاینده در سطح جهانی مواجه شده است. تا پایان اکتبر 2024 میلادی، 23 پرونده دفاع تجاری علیه صادرات فولاد چین گشوده شد. برآوردها حاکی از آن است که صادرات چین در سال 2025 میلادی با محدودیت‌های قابل‌توجهی روبرو می‌شود.
*چالش جهانی ظرفیت مازاد تولید فولاد
صنعت فولاد جهانی همچنین با چالش ظرفیت مازاد دست‌وپنجه نرم می‌کند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تخمین می‌زند این ظرفیت در سال 2025 میلادی تا 6.7 درصد، معادل 165 میلیون تن متریک، افزایش یابد. این مازاد ظرفیت که بخشی از آن ناشی از یارانه‌ها در چین، کشورهای آ‌سه‌آن (ASEAN) و منطقه منا (MENA) است، قیمت‌ها را کاهش می‌دهد. این وضعیت سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کربن‌زدایی را نیز دشوار می‌سازد.
*رقابت بر سر مواد اولیه و تولید فولاد سبز
بازآرایی‌های ژئوپلیتیکی از طریق رقابت‌های استراتژیک بر سر مواد اولیه نیز بر زنجیره تأمین فولاد تأثیر می‌گذارند. کشورها برای نفوذ بر تأمین‌کنندگان سنگ‌آهن در برزیل، گینه و استرالیا در حال رقابت هستند. همزمان، منابع سوختی مانند زغال‌سنگ کک‌شو روسیه و هیدروژن عربستان سعودی به دارایی‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده‌اند. این رقابت ممکن است زنجیره تأمین جهانی را تکه‌تکه کرده و هزینه‌ها را برای تولیدکنندگان افزایش دهد.
*استراتژی اروپا برای مقابله با بحران
صنعت فولاد اروپا، علی‌رغم چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالای انرژی، انتظار دارد از طریق افزایش هزینه‌های دفاعی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها فرصت‌های رشد بیابد. کمیسیون اروپا در حال برنامه‌ریزی برای یک ابزار حفاظت تجاری جدید و قوی‌تر تا اواسط سال 2026 میلادی است. این اقدامات با هدف محافظت از بازار فولاد اتحادیه اروپا در برابر ظرفیت مازاد جهانی و اقدامات تجاری ناعادلانه انجام می‌شوند.
*آینده صنعت فولاد و گذار به کربن‌زدایی
انتظار می‌رود مکانیسم تنظیم کربن مرزی (CBAM) اتحادیه اروپا تا سال 2026 میلادی به‌طور کامل اجرایی شود. این مکانیسم با ترجیح دادن محصولات فولادی با ردپای کربن کمتر، جریان‌های واردات را تغییر خواهد داد. این موضوع می‌تواند مزیت‌های رقابتی به تأمین‌کنندگان از مناطقی مانند ترکیه و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اعطا کند. در مجموع، آینده زنجیره تأمین فولاد توسط شبکه‌ای پیچیده از تحریم‌ها، منازعات منطقه‌ای و بازآرایی‌های ژئوپلیتیکی شکل خواهد گرفت.
***
چشم‌انداز صنعت جهانی فولاد به طور فزاینده‌ای تحت تأثیر عوامل ژئوپلیتیک قرار گرفته و از یک بازار صرفاً کالایی به یک عرصه رقابت استراتژیک تبدیل شده است. سه نیروی کلیدی این تحول را هدایت می‌کنند: 1. تحریم‌ها و حمایت‌گرایی: که جریان‌های تجاری سنتی را مختل کرده و با ایجاد موانع تعرفه‌ای، بازارهای منطقه‌ای را ایزوله می‌کنند. 2. ظرفیت مازاد تولید: که با فشار بر قیمت‌ها، سودآوری صنعت را تهدید کرده و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند فولاد سبز را به تعویق می‌اندازد. 3. رقابت بر سر منابع: که کنترل مواد اولیه حیاتی (سنگ‌آهن) و منابع انرژی (هیدروژن) را به یک اهرم ژئوپلیتیک تبدیل کرده است. این روندها زنجیره تأمین را شکننده‌تر و پیچیده‌تر می‌سازند و شرکت‌ها و کشورها را وادار به بازنگری در استراتژی‌های بلندمدت خود برای تضمین امنیت تأمین و حفظ مزیت رقابتی می‌کنند.
